Yıllardır konuşulan, dönem dönem gündeme gelen ve tartışma konusu olan “Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi” için geçtiğimiz haftalarda somut adımlar atılmaya başlandı. Haziran ayında ilk etabı için ihalesi tamamlanan proje fiilen başlamış oldu. Böylece Taksim Meydanı ve çevresi İstanbullular için her açıdan çileye dönüşen bir şantiye alanı haline geldi. Kentsel mekana yönelik rant projelerini kapsamlı bir “planlama” çerçevesine sokan ve finali de 2023 olarak belirleyen sermaye düzeni bu kapsamda geçmişte çok tartışılan ama bir türlü startı verilemeyen Taksim projesini de önüne çekmiş oldu.

İstanbul 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu, proje kapsamında gerçekleşecek inşaattan önce İstanbul Arkeoloji Müzesi yetkililerinin çalışma yapması gerektiğini, alanda çıkması muhtemel arkeolojik kalıntıların zarar görmemesi için de kazıların elle yapılması gerektiğini açıklarken Taksim Meydanı için geçmişte bir türlü atılamayan adımlar bir anda hızlandırıldı. Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay alanın arkeolojik değil kentsel sit alanında olduğunu belirterek projeye son derece bilimsel (!) bir açıklama getirdi ve “Önce arkeologların nezaretinde iş makinesi girecek, kültür varlığına rastlanırsa o zaman arkeologlar elle kazacak” dedi. Bir alana iş makinesi girdikten sonra zarar görmeden bir kültür varlığının kalabileceğine bizleri inandırmaya çalışan Günay’ın açıklamasını İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın projenin 8 aydan önce biteceğini duyurması tamamlamış oldu.

Bir yandan yerel bir yandan da merkezi yönetimi ile sermayenin imdadına yetişen düzen temsilcileri, konu “rant” olduğunda ne kadar atik davranabileceklerini bir kez daha göstermiş oldular. Böylece rant odaklı kentsel dönüşüm projelerinde sermaye düzeninin  “karar veren, onaylayan ve uygulayan olma”nın sağladığı sonsuz imkanlarını sermayeninin talepleri ve ihtiyaçları doğrultusunda nasıl kullanabildiğinin bir örneğini daha görmüş olduk. Taksim projesinde ihaleyi kazanan ve rant pastasından büyük bir dilim kapmayı başaran Kalyon İnşaat’ın önüne çıkan pürüzler Büyükşehir Belediye Başkanı ve Kültür ve Turizm Bakanı’nın yaptıkları açıklamalarla hızlıca giderilmiş oldu. 

Proje ile kent açısından ne değişecek?

Arkeolojik eserlere vereceği zararı bir kenara bırakırsak yayalaştırma projesi adı altında yapılacak dalış tünelleri ile meydanı yayaların kullanması zorlaşacak. Meydan dalış tünelleri ile kapatılacağı için meydan ruhu kaybolacak. Ayrıca Gezi Parkı’nda 1940’lardan sonra dikilmiş, gövde kalınlığı 5-50 cm arasında değişen 500 kadar ağacın beşte biri kesilecek. Gezi parkının yerine de Topçu Kışlası yapılacak. Tarihi yaşatma adı altında pazarlanan bu yapının AVM veya otel olacağını tahmin etmek zor değil. Yeniden inşaası planlanan Topçu Kışlası’nı mimari açıdan değerlendiren mimar Doğan Kuban, Topçu Kışlası için “Daha 2. Mahmut zamanında topa tutularak yıktırılan Taksim kışlası en az bilinen, bir çok kez değişmiş, meydan cephesi ise Türkiye’de hiç geçerli olmamış, Fransız uydurması ‘Style Sarrasin’ (İspanyol ve Kuzey Afrika İslam Mimarisi üslubunda) bir bezeme ile olasılıkla Abdülaziz döneminde yenilenmiş, çok çirkin bir geç dönem yapısıdır. İstanbul’da kalan kışlaları yüzeysel olarak inceleyen herkes bunu görebilir.” tanımlamasını yapmakta.

Kısacası konunun uzmanı mimar ve şehir plancılarının da belirttiği gibi projenin kent planlaması açısından hiçbir elle tutulur yanının olmadığı açıktır. Bir yandan da İstanbul’da meydan denilince ilk akla gelen yer olan, ayrıca toplumsal muhalafetin de kalbi sayılan Taksim Meydanı’nın çehresi planlanan proje ile tamamen değişmiş olacak. Sonuç olarak Taksim Meydanı’nın yerini sermeyenin odakta olduğu bir düzenleme alacak.

Kalyon İnşaat: Rant projelerinden tanıdığımız bir isim

Toplumun ihtiyaçları ve çıkarları değerlendirildiğinde hiçbir yerde durmayan “Taksim Yayalaştırma Projesi”nin sermaye açısından ise iddialı bir rant projesi anlamına geldiği açıktır. 51 milyon 500 bin TL’lik teklifi ile ihaleyi kazanan Kalyon İnşaat pek çok rant projesinden tanıdığımız, AKP hükümetine yakınlığıyla bilinen bir isim.

Kalyon İnşaat’ın 2008 yılında ölen patronu Hasan Kalyoncu siyasi kimliği ile milli görüşün arabulucusu olarak tanımlanırken daha öncesinde pay kaptığı rant projelerine 2007 yılında tamamlanan 40 km uzunluğundaki Avcılar-Kadıköy metrobüs yolunun alt ve üst yapı inşaası örnek olarak gösterilebilir.

Kısacası Taksim Meydanı rant projelerinin tanıdık bir ismine, Kalyon İnşaat’a peşkeş çekilmektedir. Bunun hayata geçmesi için de Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı gibi kurumlarıyla sermaye düzeni seferber olmaktadır. Amaç toplum, kent planlaması ve mimari açıdan hiçbir değer taşımayan ancak sermaye için “rant” demek olan bir kentsel dönüşüm projesini daha hayata geçirmektir.