ABD’nin dünya ticaretindeki payı yüzde 15’in altına indi ancak dünya merkez bankaları rezervlerindeki toplam paranın yüzde 60’ı hâlâ ABD doları.
ABD’nin dünya ticaretindeki payı ile parasının dünya tarafından rezerv kabul edilmesi arasındaki bu fark nasıl açıklanabilir?
Askeri güç ve doların egemenliği
Amerikan düzeni iki sütun üzerinde yükseldi: 1) Askeri güç, süngü. 2) Doların egemenliği. Kuşkusuz doların egemenliği, süngünün gücüyle sağlandı.
2. Dünya Savaşı’nın ardından, ABD küresel altın rezervlerinin yaklaşık üçte ikisine sahipti. Daha Roosevelt zamanında ABD, bir ons altının fiyatını 35 dolara sabitlemişti. İşte Bretton Woods Anlaşması bu prensibin üzerine kuruldu: ABD parasını altına, diğer ülkelerde dolara sabitlediler özetle.
ABD altın karşılığı dolar basmaya başladı. Nasılsa üretiyordu, satıyordu, cari fazla veriyordu. Ancak 20 yıl sonra ABD, Vietnam’da ekonomik olarak da yenilmeye başladı; artık bütçe ve cari açık veriyordu.
Cari açığını kapatabilmek için “süngü karşılığı para basma” dönemi başlattı. “Süngü karşılığı” dememiz şundan: ABD daha önce altın karşılığı para basarken, cari açığı nedeniyle ihtiyacı olan dolarları karşılığı olmadan basmaya başladı. Yani altın karşılığı dolar basma üzerine yapılan Bretton Woods Anlaşması’nı kendi çıkarı gereği çiğnedi ve karşılıksız para basmaya başladı.
Peki anlaşmayı nasıl çiğneyebilmiş ve nasıl karşılıksız basabilmişti? Yanıtı, süngü gücüydü. İşte bu nedenle değişimi, “altın karşılığı para basma” döneminden “süngü karşılığı para basma dönemine” geçiş diye isimlendirebiliriz.
ABD Başkanı Nixon, 15 Ağustos 1971’de ABD’nin Bretton Woods sistemini terk ettiğini, doların altına çevrilebilirliğine son verdiğini ilan etti; tabii süngüyle...
Bu, ABD’ye çok büyük bir ayrıcalık getiriyordu. Kendi para birimi ile borçlanabilen ABD, ticaret ve bütçe açıklarını bu sayede finanse edebilmekteydi. Haliyle ABD’nin müttefikleri olan Avrupa ülkeleri bu durumdan rahatsız oldu. ABD Hazine Bakanı John Connaly’nin tepkilere yanıtı ekonomi tarihine geçmişti: “Dolar bizim paramız ama sizin probleminizdir.”
Ticarette ulusal paralar dönemi
ABD’nin dolarını, dünyanın problemi olmaktan çıkaracak yolların en önemlilerinden biri, ülkelerin ikili ticaretlerini ulusal paralarıyla yapmalarıdır. İşte ABD’nin AB’yi de mecbur ederek Rusya’ya uyguladığı ağır yaptırım, yavaş yavaş başlamış olan ulusal paralarla ticareti hızlandırdı:
Çin ve Rusya: Rus enerji şirketi Gazprom ile Çinli CNPC şirketi, doğalgaz ödemelerinde Yuan ve rubleye geçilmesinde anlaştı. Bloomberg, ödemelerin yüzde 50 ruble, yüzde 50 Yuan olarak yapılacağını duyurdu.
Rusya ve Hindistan: BRICS Uluslararası Forumu Başkanı Purnima Anand, Rusya ile Hindistan’ın ruble ve Rupi mekanizmasını hayata geçirdiğini, artık iki ülkenin karşılıklı anlaşmalarda dolar kullanmasına gerek kalmadığını açıkladı.
Rusya ve Türkiye: Rusya ve Türkiye, doğalgaz ödemelerinin bir bölümünün ruble ile yapılmasında anlaştı. Gazprom, bu oranın yüzde 25 olacağını açıkladı.
Rusya ve İran: İki ülke, bankacılık işlemlerini SWIFT’i atlayarak yapmayı sağlayacak bir mekanizma kurdu.
Çin ve İsrail: İsrail Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Andrew Abir, döviz rezervlerine Çin’in para birimi Yuan’ı eklediklerini açıkladı. Oran şimdilik yüzde 2. Bu arada Çin ve İsrail’in yakın zamanda serbest ticaret anlaşması imzalayabileceği konuşuluyor.
Çin ve Suudi Arabistan: Riyad yönetimi, petrolü dolar yerine Yuan üzerinden satmak için Pekin yönetimiyle görüşüyor.
Bu eğilim önümüzdeki süreçte daha da ivmelenecek ve daha fazla sayıda ülkeye yayılacak.
Cumhuriyet / 10.09.22
