Sermaye düzeni mesleki eğitimi, gelişen teknolojiyle birlikte üretim sürecinin ihtiyaçlarına yanıt üretebilecek, daha ucuz ve daha ağır şartlarda çalışabilecek kitlesel işgücü yaratma bakışı ile düzenliyor.
AKP çıkarttığı yasa ve yönetmelikler ile sermayenin mesleki eğitim alanında atacağı adımları kolaylaştıran bir dizi önlem aldı. Mesleki eğitimi sanayi bölgelerine taşımak, sermaye gruplarının kendi liselerini açmaları için teşvikler vermek, böylece onların üzerindeki yükü almak gibi birçok uygulamayı hayata geçirdi ve geçirmeye devam ediyor. Uzun süredir MEB de mesleki eğitimi yaygınlaştırma çabası içerisinde.
Bu arada İstanbul’da Aralık ayında OECD ülkelerinin katılacağı bir mesleki eğitim zirvesi yapılacak. Milli Eğitim Bakanı mesleki ve teknik eğitim değerlendirme toplantısında bunu bir proje olarak duyurdu. Böyle bir toplantının Türkiye’de yapılacak olması bile bu alanda alınan mesafenin bir göstergesi sayılabilir.
Mesleki eğitimin kapitalizmin ihtiyaçları üzerinden yeniden şekillendirilmesi temel önemde bir sorun. Üretim maliyetlerini azaltmak ve yerli-yabancı sermayenin yatırım yapmasını sağlamak için ülkeyi ucuz işgücü “cennetine” çevirmek, içinden geçilen çok yönlü kriz ortamında sermaye için nefes alınacak alanlardan birisi olarak görülüyor.
Mesleki eğitim alanında gelinen aşamayı anlayabilmek sınıf mücadelesinin geleceği açısından da kritik bir önem taşıyor. Sermaye ve temsilcileri planlı ve hedefli bir biçimde yol almaya devam ederken, sınıf devrimcilerine düşen görev ise bu alanda daha bilinçli, planlı ve hedefli bir yönelim içine girmektir. Böyle bir yönelim, bu alandaki gelişmeleri izlemeyi gerektiriyor.
Mesleki eğitimin okul türleri
Mesleki eğitim alanı yıllar içinde sermayenin ihtiyaçları çerçevesinde değişime uğradı. Eğitim alanındaki temelli değişikliklerle birlikte bu alanda da eğitimin muhtevası ve öğrenci sayısı da sürekli farklılaştı.
Mesleki eğitim faaliyetleri son değişikliklerle birlikte Mesleki Eğitim Merkezleri ve Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri üzerinden ilerliyor.
Mesleki eğitimde okul türleri şöyle: Çok Programlı Anadolu Lisesi (ÇPAL), Mesleki Eğitim Merkezleri (MEM), Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (MTAL). Bu okulların programları ise şöyle sıralanıyor:
AİHL: Açık Öğretim İmam Hatip Lisesi
AMP: Anadolu Meslek Programı
ATP: Anadolu Teknik Programı
MEM: Mesleki Eğitim Merkezleri
MEMP: Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (MTAL) bünyesinde mesleki eğitim merkezi programı.
Okul türlerinin programlarındaki alanlar ise çok çeşitli. Adalet, bilişim, büro yönetimi, çocuk gelişimi, gazetecilik, gemi yapımı, hayvan yetiştiriciliği vb.’nin yanı sıra, kimya teknolojisi, metal teknolojisi, metalürji teknolojisi, motorlu araçlar, tekstil, uçak bakımı vb. alanlar da bulunuyor.
MEB’in internet sitesinde yer alan “Mesleki Eğitim Haritası”da okul türlerine göre öğrenci sayısı belirtiliyor. 1.381.441 öğrenci Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne, 250.932 öğrenci Mesleki Eğitim Merkezi’ne, 72.558 öğrenci Mesleki Açıköğretim Lisesi’ne, 143.305 öğrenci ise Özel Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne gidiyor.
Sadece İstanbul’da 271.559 genç Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne giderken Mesleki Eğitim Merkezi’ndeki kayıtlı öğrenci sayısı 22.226. Ankara’daki Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne kayıtlı öğrenci sayısı 78.304, İzmir’de 70.115, Bursa’da 54.852, Kocaeli’nde 38.783’dür.
Mesleki eğitim ve sermaye ilişkisi
Bursa, Antep, Konya, Erzurum’un ardından Ağustos ayında Sakarya’da imzalanan protokole ilişkin olarak Bakan Özer şunları söyledi:
“Tarım alanını seçen tüm öğrencilerimize ister mesleki teknik Anadolu lisesi olsun ister mesleki eğitim merkezi olsun sayısına bakmaksızın Büyükşehir Belediye Başkanlığımız her ay 500 lira burs verecek. Eğer öğrenci mesleki eğitim merkezindeyse zaten devlet ona asgari ücretin yüzde 30'u kadar katkı sunuyor. Yani ayda 1.700 lira ücret alıyor. 500 lira da Büyükşehir Belediyemizden aldığı zaman ayda 2 bin 200 lira ücret almış olacak. Aynı zamanda iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı da sigortalanmış olacak.”
25 Aralık 2021 tarihinde 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu'ndaki değişiklikle mesleki eğitim merkezlerindeki çırak sayısının 600 bin 888’e yükseldiği açıklandı. Mesleki Eğitim Merkezleri'ne devam eden öğrencilerin ücretleri büyük oranda kapitalist tarafından ödeniyordu. Yapılan değişiklikle tamamını devlet karşılıyor. Kalfaların aldığı ücret de artırıldı ve tüm öğrencilere sigorta yapılmaya başlandı. Bu kanun değişikliği ile sermaye devleti, ucuz işgücü kaynağı olarak görülen mesleki eğitimlerde kayıtlı olan öğrencilerin eğitimini üzerine almıştır ve “kaz gelecek yerden tavuk esirgememiştir”.
Öte yandan, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile devlet arasında "81 İlde 81 Mesleki Teknik Anadolu Lisesi" süreci işletilirken, "İş'te Mesleğim Eğitim" İş Birliği Protokolü kapsamında İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Sanayi Odası, Ankara Ticaret Odası ve Ankara Sanayi Odası ile anlaşmaların devam edeceği anlaşılıyor. Yanı sıra ucuz emek sömürüsü Balkanlar’a da taşınacak. Türkiye'de 7 tane uluslararası mesleki ve teknik Anadolu lisesi şimdiden kurulmuş bulunuyor.
Mesleki eğitimde üretimin boyutu
İstanbul’da Küçükçekmece Dr. Oktay Duran Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nde üretilen kağıt havlular yurtdışına ihraç ediliyor. Sakarya’da tarım, Konya’da meyve-sebze, Antep’te ekmek üretimi gibi protokollere imza atılırken, asıl üretimin savunma sanayi alanında gerçekleştiği ifade ediliyor. Ankara’da savunma sanayine mesleki eğitim alanından üretim yapılması için ASELSAN ile protokol yapıldığı yine bakan Özer tarafından ifade edildi. ASELSAN Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nin öğrenci alarak başladığı sürece İTÜ Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nin kurulması eşlik etti. Ardından yazılım alanında Teknopark İstanbul Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi kuruldu ve mikro mekanikte Tophane Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi kurulumu ile devam etti.
AKP’nin eğitim bakanı bu süreci “yerli ve milli” argümanını güçlendirmek için anlatıyor. Ancak eğitim alanında sömürünün adı olan mesleki eğitim sürecinin işleyişi ve gelişimi hakkında şunları söylemeyi de ihmal etmiyor:
“Meslek liseleri döner sermaye kapsamında eğitim verdiği alanlarda üretim yapıyorlar ve gelir elde ediyorlar. Meslek liseleri ya okul ihtiyacını gideriyor ya Milli Eğitim Bakanlığından farklı müdürlüklerin ihtiyacını gideriyor veyahut da bölgesindeki kaymakamlığın, valiliğin, kamu kurum kuruluşlarının ihtiyaçlarını gideriyor.” *
Aynı röportajda bakan şunları söylüyor: “Türkiye'deki tüm meslek liselerinin geliri 200 milyon bandındaydı. Biz, 200 milyonluk üretim bandını 2021 yılında 1 milyar 162 milyona çıkardık. Yaklaşık 6 katlık bir artıştan söz ediyorum.”
Sermaye bu süreçten memnun gözüküyor. Örneğin Ankara’da Türk Traktör Gazi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ile, TOFAŞ, Brissa ve Mercedes ise Güvercinlik Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ile protokol imzalamış durumda. Aynı şekilde İstanbul’da Mercedes Silivri Necip Sarıbekir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, İzmit’te ise İzmit Mesleki Ve Teknik Anadolu Lisesi ile, Ford ise Gölcük 15 Temmuz Şehitleri Mesleki Ve Teknik Anadolu Lisesi ile protokol imzalamış bulunuyor.**
İşgücü eğitiminin maliyetsiz hale getirilmesiyle kapitalistler karlarını arttırıyorlar. Öte yandan, 2022 Mayıs’ında yapılan bir düzenleme ile mesleki eğitim merkezlerindeki öğrencilerin örgün eğitimine geçişine onay verildi. Zira, mesleki eğitim merkezlerinde ve meslek liselerinde yapılan onca protokole rağmen iş bulma sıkıntısı yaşanıyor. Yansıra öğrenciler ağır çalışma koşulları ile yüzyüze kalıyorlar.
Anlatılanlardan rakamları ve başarı hikayelerini çıkardığımızda, karşımızda duran mesleki eğitimde sömürünün boyutudur.
* https://www.meb.gov.tr/bakan-ozer-turkiyede-mesleki-ve-teknik-egitimin-geldigi-noktayi-degerlendirdi/haber/27222/tr
** Protokol imzalanan fabrika ve okullar için... http://mtegmprojeler.meb.gov.tr/index.php?pg=okulprotokolleri
