Güney Amerika ülkesi Şili'de halk, Pazar günü yapılan referandumda faşist diktatörlük döneminden kalma anayasanın değiştirilmesine karar verdi.

Oylama, 2019 yılında hükümete karşı aylarca süren, neredeyse her gün gerçekleşen yaygın, kitlesel, militan eylemlerin sonucunda gerçekleşti. Milyonların katıldığı gösterilerde kitlelerin temel taleplerinden biri yeni bir anayasa hazırlanması olmuştu.

Referandum sonucunun belli olmasının ardından on binlerce kişi sokaklara döküldü, başkent Santiago’da “Şili uyandı” sloganları çınladı. Protestoların merkezi olan İtalya Meydanı’nda (protestocuların verdiği isimle: Onur meydanı) binlerce genç, kadın, işçi, emekçi şarkılar, marşlar söyleyerek dans ettiler.

Seçmen sayısının 14 milyon olduğu Şili'de referanduma katılım yüzde 50 oldu. Bu, 1989 yılında askeri faşist diktatörlüğe son verilmesinden sonraki en yüksek katılımdı. Seçmenlerin yüzde 78'inden fazlası yürürlükteki anayasanın değiştirilmesi yönünde oy kullandı.

Şili halkı ayrıca referandumda anayasanın kimin tarafından yazılacağı konusunda da oy kullandı, yüzde 79'u yeni anayasanın tamamının halk tarafından seçilecek bir meclis tarafından hazırlanmasına oy verdi. Böylece Şili halkı anayasayı milletvekili ve vatandaşlardan oluşan karışık bir kurulun hazırlamasına da karşı çıkmış oldu.

Kurul üyeleri, 11 Nisan 2021’de yapılacak seçimlerde belirlenecek. Kurul, yarısı kadınlardan toplam 155 kişiden oluşacak. Mapucheler gibi yerli halkların da temsilcileri bulunacak. Kurulun hazırlayacağı anayasa taslağı da 2022 de yine halk oylamasına sunulacak.

Şili’de yayımlanan La Tercera gazetesinin bir araştırmasına göre, anayasanın değişmesi lehine oy kullananların çoğu kadın seçmenlerden oluşuyor. Kadın seçmenlerin yüzde 79’u, erkek seçmenler yüzde 76’sı anayasa değişikliğine onay verdi. 18-34 yaş arasındaki seçmenin yüzde 85’i anayasa değişsin dedi. Alt gelir grubundan seçmenlerin yüzde 89’u anayasanın değişmesini isterken bu oran üst gelir grubunda yüzde 68 oldu. Öğrenci seçmenlerin yüzde 92’si, işsiz seçmenlerin yüzde 89’u, çalışan seçmenlerin yüzde 76’sı, emekli seçmenlerin yüzde 57’si yeni anayasaya evet dedi. Anayasanın değişmesi için oy kullanan seçmenin yüzde 95’i kendini “solcu” yüzde 87’si “bağımsız”, yüzde 32’si “sağcı” olarak nitelendiriyor. 

***

Şili'de cunta anayasası, 1973’te ABD emperyalizminin desteğini de alarak askeri bir darbeyle sosyalist Salvador Allende hükümetini devirdikten ve Allende’yi öldürdükten sonra iktidara gelen faşist diktatör Augusto Pinochet döneminden kalma. Anayasa 1980 yılında yürürlüğe girmişti, 17 yıl iktidarda kalan diktatörlüğün anayasası ise 40 yıldır yürürlükteydi.

Anayasa işçi ve emekçiler, ilerici örgüt ve partiler tarafından neoliberal karakteri nedeniyle eleştiriliyor, kapsamlı değişikliklerin önünde engel olarak görülüyordu. 1990 yılından bu yana birçok kez reform edilen anayasa neoliberal karakterini korumaya devam ediyor.

Mevcut anayasa devletin ekonomideki rolünü büyük ölçüde daralttı, tüm kaynaklar ve kamu şirketleri özelleştirildi, kurallar esnetildi, yabancı ve yerli sermayeye peşkeş çekildi.

Şili'de yoksulluk son 20 yılda önemli ölçüde azaldı. Bugün kişi başına düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla bakımından (GSYH) Güney Amerika'nın en zengin ülkesi. Ancak Şili, dünyadaki gelir dağılımının en eşitsiz olduğu ülkelerden biri olmaya devam ediyor. On yıllardır mücadele eden Şilili emekçilerin temel taleplerinden biri ülkenin servetinin daha eşit bir şekilde dağıtılmasıdır.

Şili’de özel sektörün sağlık, eğitim, barınma ve emekli maaşlarını kontrol altına almasına karşı çıkan işçi ve emekçiler, toplumda eşitsizliklere, derin sınıfsal farklılıklara yol açtığı için diktatörlüğün anayasasını çöplüğe atmak için de mücadele ettiler.  Yeni anayasa oluşturma hakkı, yılları bulan bu mücadelelerin kazanımlarından biri oldu.