Neyle suçlanıyorsunuz?

- 35 bin Mısır poundu borç.

Ve üç yıl hapse mahkum edildiniz? Borcun sebebi?

- Kızımın düğünü.

Boşanmış bir ev kadını ve beş çocuk annesi olan İman, Kahire’nin kuzeyinde yer alan “10 Ramazan” (Al-Ashir min Ramadan) kentindeki bir hayır kuruluşu olan Sawaed Vakfını ziyaret ettiğinde bu yanıtları verdi. 48 yaşındaki kadın 14 Ocak 2023 tarihinde vakfa yardım istemek için gittiğinde üzerinde eski siyah bir cübbe ve kimliğini gizlemek için yüzünü örten bir peçe vardı. İman, altı ayı aşkın bir süredir polis tarafından aranıyordu.

Haziran 2022’de, Nil Deltası’ndaki Şarkiya Valiliğindeki bir mahkeme tarafından, 1100 avroya eş değer bir borcu bir yıldan fazla bir süredir geri ödemediği için gıyabında mahkum edildi. Karardan bu yana İman, düzenli polis baskınlarından kaçmak için komşularının evlerinde saklanıyor.

Sawaed Vakfı Genel Sekreteri Rabab Mansour , Equal Times’a yaptığı açıklamada “Her ay İman’ınki gibi yaklaşık 50 vaka alıyoruz” dedi. STK son beş yıldır Mısır’da hapse mahkum edilen ve “Gharemat” diye anılan borçlu kadınlara yardım etmek için para toplamaya çalışıyor. “Davaları aldıktan sonra, onlara avukatımızdan hukuki destek sunmaya çalışıyor ve kadınların borçlarını ödeyebilmek ve serbest bırakılmalarını sağlamak için özellikle sosyal medyada bağış kampanyaları başlatıyoruz” diye ekliyor.

İman, bu küçük STK’nin yardım ettiği kadınlar listesinde yer alma şansına sahip olsa da, aynı nedenle demir parmaklıklar ardına konmuş on binlerce kadın için artık çok geç.

30 bin kadın borç nedeniyle hapis

Mart 2021’de devlet tarafından açıklanan rakamlara göre şu anda cezaevinde yaklaşık 30 bin Gharemat bulunuyor, ancak STK’ler ülke genelinde tam bir nüfus sayımı yapmanın zorluğu göz önüne alındığında bu rakamın çok daha yüksek olduğunu öne sürüyor.

Resmi tahminlere göre, Gharemat, şu anda Mısır’ın hapishane nüfusunun yüzde 25’ini oluşturuyor ve siyasi mahkumlardan sonra en büyük ikinci kategoriyi oluşturuyor. Mısırlı bağımsız bir STK olan Kalkınma ve İnsan Hakları Diyaloğu Forumu (FDHRD) tarafından Mayıs 2021’de yayımlanan ve borç yüzünden hapiste olan kadın sayısını 35 bin olarak tahmin eden bir araştırmaya göre, bu kadınların çoğu üç ila 16 yıl arasında hapis cezasına çarptırılıyor.

“Borçlu kadınların çoğu köylerden ve kızlarını evlendirmek için borç alan kadın aile reislerinden oluşuyor. Diğerleri ise ilaç almak, ameliyat masraflarını karşılamak ya da acil paraya ihtiyaç duydukları için borçlanıyor” diyor Mansour. “Yardım için gelenler arasında 6 bin EGP (yaklaşık 380 avro) borcunu ödeyemediği için iki yıl hapis cezasına çarptırılan bir kadın da var.”

Yoksulluk mahkumları

Gharemat olgusu, Mısır’da yoksulluğun başlıca mağdurlarının kadınlar olduğunu ve iş gücü piyasasına erişim ve mali özerklik açısından kadınlarla erkekler arasındaki uçurumun ne kadar büyük olduğunu gösteriyor. Kamu Seferberliği ve İstatistik Merkezi Ajansının (CAPMAS) mart 2021’de yayımladığı rakamlara göre, çalışma çağındaki kadınların yalnızca yüzde 11.8’i istihdamda yer alıyor.

Equal Times’a konuşan Kadın Mahkumların Çocukları Derneği (Atfal al-Sagenat) Direktörü Noal Mostafa, “Yoksulluk mahkumları Mısır’da endişe verici bir olgu ve kadınların, özellikle de kadın hane reislerinin karşılaştığı ekonomik zorlukları ve baskıları vurguluyor” dedi.

Mısır Kadın Hakları Merkezine göre Mısırlı ailelerin üçte birinin sorumluluğu sadece anneye ait. Bu kadınların büyük çoğunluğu işsiz, eğitimsiz ve devletten hiçbir destek almıyor. Çoğunun geçindirmesi gereken geniş aileleri var ve kızlarının evliliklerinin fahiş masraflarını tek başlarına karşılıyorlar. Bu kadın aile reislerinin yüzde 59’undan fazlası okuma yazma bilmiyor. CAPMAS tarafından 2021 yılı sonunda yayımlanan rakamlar, bu kadınların ne kadar yoksul olduklarını teyit ediyor; bu yoksulluk seviyesi onlara borç almaktan başka seçenek bırakmıyor.

Okuma yazma bilmemek ve eğitimsizlik açgözlü alacaklılar için bir nimet. “Kızlarının evliliklerini finanse etmek ya da borç para almak için bu kadınlar alacaklılara boş çek imzalamaya zorlanıyor. Eğer borçlarını ödeyemezlerse, bazı alacaklılar kadınların gözünü korkutmak ve onları parayı geri ödemeye ya da hapse girmeye zorlamak için üzerlerine fahiş miktarlar yazıyor” diye açıklıyor Mostafa. Bu olgu yoksullukla bağlantılı olduğu kadar, kızların ailelerinin imkanlarının çok ötesinde mal satın almalarını gerektiren evlilik gelenekleriyle de bağlantılı” diye ekliyor.

Dernek aracılığıyla yüzlerce kadın kurtarıldı

Kadın Mahkumların Çocukları Derneği Direktörü Noal Mostafa’nın borçlu kadınlara olan bağlılığı 1990’larda başlamış. O dönemde gazeteci olan Mostafa, Kahire’nin kuzeyindeki El-Kanatir’de bulunan kadın hapishanesine giderek durumu haberleştirmiş. Çoğu Gharemat olan kadınların hapishanede yeni doğan bebeklerine bakmak zorunda kaldığını görünce şok olmuş. Bazılarının 200 avro gibi mütevazı bir meblağ için hapiste olduğunu fark ettiğinde şoku daha da artmış. Bu durum onu borçlu kadınlara ve küçük çocuklarına bağış yoluyla yardım sağlamak üzere bir hayır kurumu kurmaya itmiş.

Mostafa’nın girişimi yüzlerce borçlu kadının serbest kalmasını sağlamış olsa da, bu kadınların sadece küçük bir hapishaneden daha büyük bir hapishaneye, yani topluma kaçtıklarını kabul ediyor: “Hapisten çıkan kadınlar ağır bir şekilde damgalanıyor. Kimse onlara iş vermek istemiyor, çünkü suç işledikleri kayıtlara geçmiş durumda. Bazılarının ailelerini geçindirmek için fuhuş ya da dilencilik gibi yasadışı yollara başvurmaktan başka alternatifi yok.”

Mostafa o zamandan beri kadınların borçlarını ödemek için hapse girmelerini beklememeye karar vermiş ve sorunu kaynağında çözmeye çalışıyor. Hibeler ve ortaklıkların yardımıyla 2016 yılında, borçlu kadınların çalışıp borçlarını ödeyebilmelerini sağlamak için ilk giyim atölyesini kurdu. Proje aynı zamanda kadınlara hapishane hayatından sonra yeni bir başlangıç yapabilmeleri için dikiş eğitimi de veriyor. O zamandan beri ikinci bir atölye açıldı ve dernek 6 binden fazla borçlu kadına iş veya eğitim sağlamayı başardı.

Ukrayna savaşıyla birlikte borçlar katlandı

Giderek artan borçlu kadın olgusu son zamanlarda Mısırlı yetkililerin de dikkatini çekmeye başladı. Devlet tarafından işletilen Tahya Misr Fonu 2018 yılında, borçlu ve hapisteki kadın ve erkekler için çözüm bulmayı amaçlayan Borçsuz Mısır girişimini başlattı. Ayrıca Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah Sisi de son zamanlarda ulusal bayramlarda küçük borçluları affetmeye başladı. Ancak STK’lere göre, devlet soruna köklü bir çözüm aramadığından sayılar hâlâ çok az.

Kadın Mahkumların Çocukları Derneğinin iletişim sorumlusu Nader Eissa’ya göre borçlu kadınların durumu, 1940’ların sonlarından kalma ve insanların borçlarını ödemedikleri için hapse atılmalarına izin veren bir yasa nedeniyle daha da kötüleşiyor: “Borçlu kadınlardan bazılarını serbest bırakma çabaları bir çözüm değil. Sorunu gerçekten çözmek için devletin öncelikle borçlu insanları hapse mahkum eden mevzuatı gözden geçirmesi gerekiyor.”

Kadın Mahkumların Çocukları Derneği 2018’den bu yana, borçlu kadınlara verilen hapis cezalarının sivil cezalarla değiştirilmesini ve borçlarını ödemeleri için devlet için çalışmalarına izin verilmesini talep eden iki meclis tasarısını destekledi. Ancak Eissa’ya göre bu tasarılar “çekmecede” kaldı.

Rusya-Ukrayna savaşının patlak vermesinden bu yana Mısır’ı etkileyen ekonomik kriz, ülkedeki kadınların durumunu daha da kötüleştirdi. 2022 yılında Mısır poundunun yüzde 50 değer kaybetmesi ve fiyatların neredeyse iki katına çıkması, hane reisi kadınlar üzerindeki baskıyı daha da arttırdı. Eissa, “Günümüzde giderek daha fazla kadın, ailelerinin hayatta kalması için gereken temel ihtiyaçları karşılamak için borç almak zorunda kalıyor” diye açıklıyor: “Durum onlar için felaket. Bazı kadınlar artık 1 ya da 2 bin Mısır poundu (30 ila 60 avro) tutarındaki borçlarını bile ödeyemiyor.”

Ekonomik durum, tamamen bu finansmana bağımlı olan STK’lere yapılan bağışların da azalmasına neden oldu: “Kadınların borçlarını ödemek için para toplamak geçmişe göre daha zor. Daha önce üç gün süren 10 bin Mısır poundu toplamak artık 10 günden fazla sürebiliyor. Ne yazık ki yardım etme kabiliyetimiz büyük ölçüde etkileniyor.”

(Hossam Rabie- equaltimes.org)

Evrensel / 20.03.23