Uluslararası kapitalist tekellerle sermaye gruplarının çıkar çatışmaları, emperyalist ülkeler arasındaki rekabeti giderek derinleştiriyor. Güncel ekonomik veriler üzerinden bakıldığında kapitalist sistemin önemli bir egemen gücüne dönüşen Çin, ulaştığı sermaye birikimi, teknik alanda gerçekleştirdiği sıçrama, askeri alanda yakaladığı gelişme ve devam eden hızlı büyüme temposu ile emperyalist dünya sisteminin kurulu dengelerini sarsıyor. Emperyalist sistemin jandarması ABD güç kaybederken Çin ve Rusya önderliğinde kurulan BRICS, ŞİÖ gibi paktların yarattığı basınç emperyalist güç dengelerinde alt üst oluşlar yaratıyor.
Bu gelişmelere bağlı olarak egemenliği sarsılan ABD emperyalizmi, “baş düşman” ilan ettiği Çin’e karşı yeni önlemler almaya, ittifaklarını genişletmeye, her yola başvurarak yükselişini durdurmaya çalışıyor. On yıllardır yeryüzünün bütün kıtalarında işgalci güç bulunduran ABD, son süreçte dikkatini esas olarak Asya-Pasifik bölgesine yoğunlaştırdı.
ABD’nin Asya-Pasifik bölgesine yönelik yayılmacı/saldırgan tutumunun 70 yıllık bir geçmişi var. Yanına Avustralya ve Yeni Zelanda’yı alan ABD, 1951 yılında Çin’e karşı ANZUS Paktı’nı kurdu. 1954’te Güneydoğu Asya ülkeleriyle bölgenin NATO’su olması planlanan Güneydoğu Asya Anlaşması Teşkilatı (SEATO) oluşturuldu. Yine 2011 yılında Obama’nın öncülüğünde ABD, Hindistan, Avustralya ve Japonya’nın katılımıyla Dörtlü (QUAD) adıyla anılan saldırı paktı kuruldu.
***
ABD emperyalizmi, Obama yönetimi döneminde “Asya’ya dönüş” adı altında daha saldırgan yeni bir strateji oluşturdu. Bu kapsamda ABD, devasa askeri güçlerini yeniden yapılandırıyor, ittifaklarını pekiştiriyor ve Hint-Pasifik bölgesinde Çin’in etrafını sarmak ve savaşa hazırlanmak için askeri üs ve stratejik ortaklık anlaşmaları yapıyor. Son olarak ise Biden yönetiminin çabalarıyla ABD, İngiltere ve Avustralya Asya-Pasifik bölgesinde emperyalist çatışmaları şiddetlendiren yeni bir anlaşmaya imza attılar. Üç ülkenin isimlerinin İngilizce kısaltması ile ortaya çıkan AUKUS “güvenlik iş birliği” paktı 16 Eylül tarihinde ilan edildi.
Anlaşmayı imzalayan ABD Başkanı Joe Biden, Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson ve Avustralya Başbakanı Scott Morrison AUKUS paktıyla ilgili ortak açıklama yaptılar. Hint-Pasifik bölgesi, “Çözülmemiş toprak anlaşmazlıkları, terör tehditleri ve organize suçlar nedeniyle, potansiyel patlama noktaları bulunan bir bölge” ilan edildi.
“Şüphesiz yeni bir döneme girdik. Hint-Pasifik’in geleceği, tüm geleceğimizi etkileyecek” diyen Avustralya Başbakanı Morrison, en az sekiz nükleer enerjili denizaltı alacaklarını ilan ederek, bölgede nükleer silahların da kullanılabileceği çatışmalara adeta davetiye çıkardı. Avrupa Birliği’nden ayrılarak ABD emperyalizmine koşulsuz itaat edeceğini her vesile ile ilan eden İngiltere ise, Asya-Pasifik’te daha fazla aktif olmaya, etki alanlarını genişletmeye başladı. Bunun için HMS Queen Elizabeth Uçak gemisini Hint-Pasifik’te konuşlandırdı. Ayrıca ABD donanmasının yüzde 60’ı da bu bölgeye kaydırılmış bulunuyor.
ABD ile İngiltere’nin, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nın (NPT) nükleer silaha sahip olmayan bir üyesi olan Avustralya’ya yüksek seviyede uranyumla çalışan nükleer teknolojiyi satma kararı, uluslararası toplumca haklı bir kaygıyla karşılandı. Nükleer olmayan statüdeki bir ülkenin nükleer enerji ile çalışacak denizaltılara yakıt sağlaması demek, bu ülkeye NPT çerçevesinde sahip olamaması gereken yüksek seviyede uranyum transferi yapılması anlamına geliyor. Her ne kadar, Avustralya Başbakanı ülkesinin nükleer silah edinmek veya nükleer enerji üretmek gibi bir amacı olmadığını iddia etse de Avustralya’ya tanınan bu ayrıcalık küresel anlamda nükleer silahların yayılmasını körükleyecektir.
Emperyalist ittifakın sözcüleri AUKUS anlaşmasının “üçüncü tarafı” hedef almadığını iddia etseler de, Pekin yönetimi ittifakın Çin’i çevrelemek için inşa edildiğinden şüphe etmiyor. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian, AUKUS’un kuruluş ilanından sonra yaptığı açıklamada, Washington ve Londra’nın “büyük bir sorumsuzluk” sergilediğini dile getirdi. Çin’in ABD Büyükelçiliği’ne “Üçüncü ülkelerin çıkarlarını hedef alan dışlayıcı bloklar kurulmamalı. Üç ülke, soğuk savaş dönemi düşünce şeklinden ve ideolojisinden kurtulmalı” çağrısında bulundu. AUKUS platformunu Pekin yönetimine karşı bir ittifak olarak tanımlayan Çin’in Global Times gazetesi ise, nükleer gerilim sinyali verdi. “Küresel bir kaosa kim daha fazla dayanabilir? Çin mi yoksa onlar mı?” sorusunu yönelten gazete, “Batılı askerler arasında Güney Çin Denizi’nde hayatlarını ilk kaybedenler büyük ihtimalle Avustralyalılar olacak” diyerek Çin’in bu tehditlere boyun eğmeyeceğine işaret etti.
ABD-Britanya-Avustralya üçlüsünün imzaladığı AUKUS askeri ittifakı nükleer silahlı güçler arasındaki olası korkunç bir savaşın fay hatlarını açıkça ortaya koydu. Anlaşmanın militarist karakteri, ABD ile Britanya’nın, Avustralya’yı uzun menzilli nükleer güçle çalışan denizaltılarla silahlandırma amacını taşımaktadır. Denizaltıların akla gelebilecek tek amaçları ise, Pentagon’un olası bir nükleer savaş için Batı Pasifik’te Çin nükleer denizaltılarını ve savaş gemilerini hedef almak ve Çin topraklarına füze fırlatabilmektir. İttifak, Avustralya’nın nükleer güçle çalışan bir denizaltı gücü inşa etmesine yardımcı olmanın yanı sıra siber savaş yapay zekâ, kuantum hesaplama ve deniz altı muharebe yeteneklerinin geliştirilmesi alanlarında teknik işbirliğini artıracak. Avustralya ayrıca Güney Doğu Asya’ya bitişik olan kuzey askeri tesislerine ABD’nin erişimini genişletecek ve ülkeyi İkinci Dünya Savaşı sırasında olduğu gibi dev bir Amerikan askeri operasyon üssüne dönüştürecektir. Bu arada Avustralya, denizaltılarının yenilenmesi karşılığında on milyarlarca doları ABD silah tekellerinin kasalarına transfer edecek.
AUKUS batı blokunda sorunları derinleştiriyor
İlk tepkiler AUKUS anlaşmasının Avrupalı güçler arasındaki uçurumu daha da derinleştireceğine işaret ediyor. Fransa, duyurulan ittifakın hemen ardından ABD ile Avustralya’daki büyükelçilerini geri çağırdı. Paris’teki endişe, yalnızca Avustralya’yla dizel denizaltılar inşa etmek için yapılan 56 milyar dolarlık sözleşmenin çöpe atılmasından kaynaklanmıyor. Daha da önemlisi Fransa’nın kendisini bir Pasifik gücü olarak görmesi ve bu anlaşmadan dışlanmış olmasıdır. Çünkü Fransa’nın münhasır ekonomik bölgelerinin yüzde 93’ü Asya-Pasifik bölgesinde bulunuyor. Fransa’nın AB dışındaki ihracatının yüzde 40’ı, ithalatının ise yüzde 35’i bu bölgede gerçekleşiyor. 7 binden fazla Fransız ya da Fransa bağlantılı şirket bu coğrafyada faaliyet yürütüyor. Benzer şekilde 2 milyon Fransız’ın yaşadığı Asya-Pasifik’te 7 ile 8 bin arasında Fransız askeri bulunuyor.
Avrupa Birliği (AB) de gelişmelerden kaynaklı “hayal kırıklığını” gizlemiyor. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Joseph Borrell “Böyle bir anlaşma herhalde bir gecede ortaya çıkmadı. Üzerinde uzun süre çalışıldığını tahmin ediyorum. Bize bilgi verilmemesi üzücü” ifadelerini kullandı. Washington yönetiminin tek taraflı hamlelerini gündeme taşıyan Borrell “Bu durum bir kez daha bizi Avrupa’nın stratejik özerklik meselesine öncelik verme ihtiyacı üzerinde düşünmeye zorluyor. Bu, kendi başımıza ayakta kalmamız gerektiğini gösteriyor.” diye ekledi. Brüksel ile Washington arasında açılan makasın siyasi arenada Avrupa’da “üçüncü yol” fikrini, askeri sahada ise “özerk ordu” sürecini hızlandırması bekleniyor. Afganistan’dan çekilme süreci ve AB’nin bilgisi dışında imzalanan AUKUS anlaması AB cephesinde bu süreci hızlandıracaktır.
Emperyalist haydutlar tarafından kurulan bu yeni ittifak, başta bölgedeki nükleer silahlanmayı arttırarak, Asya-Pasifik’te savaş tehlikesini güçlendiriyor. Zaten ittifakın bileşenleri tarafından bu durum açıkça ifade ediliyor. Çünkü AUKUS paktının kapsamı içerisinde, ortak askeri yetkinlikler kazanılması, askeri teçhizatın uyumluluğunun arttırılması, yeni koordinasyon mekanizmaları oluşturulması ve savunma/dış politika yetkilileri arasında temasların arttırılması da var.
Emperyalist ABD’nin şefi Joe Biden, son demecinde AUKUS ile tam olarak ne amaçlandığının ipuçlarını verdi: “Bugünün ve yarının tehditlerine yönelik daha etkin çalışmak. Bu stratejik revizyonu neyin tetiklediğini hepimiz biliyoruz: Çin’in yükselişi.”
AUKUS’un odağının Hint-Pasifik bölgesi olarak belirlenmesinin sebebi de bu. Söz konusu coğrafya doğu Pasifik’ten başlıyor ve Afrika’nın doğu sahillerine kadar uzanıyor.
Tümüyle kapitalist tekellerin hizmetinde olan sermaye devletleri, yeni pazarlar uğruna sınırsız silahlanmayı teşvik ediyor, bölgesel savaşlarla yıkıcı sorunlara zemin döşüyor.
“Sistemin yapısal krizinin temel önemde bir başka unsuru, emperyalistler arası ilişkiler alanıdır. Emperyalist dünyanın iç ilişkilerinde kızışan rekabet, yoğunlaşan nüfuz mücadeleleri, artan silahlanma yarışı ve tırmanan militarizm, nihayet tüm bunları tamamlayan ve en yıkıcı biçimde somutlayan saldırganlık ve savaşlar dizisi, günümüz dünyasının ön plandaki gündelik görünümlerini oluşturmaktadır. Sistemin yapısal krizinin temel unsurlarından biri olan hegemonya bunalımı yeni gelişmelerle gitgide ağırlaşmaktadır. Sistemdeki hegemonya bunalımının en özgün yanı, ABD emperyalizminin hegemon konumunu artık eskisi gibi sürdüremez duruma düşmesi, fakat emperyalist dünyada hegemonyayı ondan koparıp almaya talip bir emperyalist gücün ise halen olmamasıdır. Bu özgün tarihi durumun ikili sonuçlarından ilki, her şeye rağmen en güçlü emperyalist devlet olan ABD emperyalizminin belirgin üstünlüklerine dayanarak ve hegemonyasını restore etmek üzere saldırgan bir politika izlemesidir. Öteki sonuç buna direnen ve büyüyen güçlerine bağlı olarak kendilerine alan açılmasını isteyen emperyalist devletlerin bunu çok kutuplu dünya istemi olarak somutlamaları, buna uygun yeni ilişkiler ve ittifaklar geliştirmeleridir.” (TKİP VI. Kongresi Bildirisi, EKİM, Sayı: 314, Şubat 2019)
