Cuma sabahı Güney Afrika’da yeni bir Covid-19 varyantının (Omicron) hızla yayıldığını öğrendik. Bu yeni varyantın aşıların yarattığı bağışıklık duvarını aşabileceği bildiriliyordu. Böylece, Financial Times’ın deyişiyle “Covid-19” yeniden borsaların (ekonominin) gündemine giriyordu. Belli ki kapitalizmin “geçemeyiş krizinin” morbid semptomlarından, patojenik (zoonetik: virüslerin bir türden öbürüne atlamasına ilişkin) krizi devam ediyor.

Ekonomi-ekoloji

Kapitalizmin iki çelişkisinin birbirlerini etkileyecek biçimde işlediğine değinmiştim. Emek sermaye çelişkisinin kârlar ve birikim süreci üzerindeki baskısı, 2008 krizinin derslerine karşın finansallaşmayı ve spekülasyonu beslemeye devam ediyor. Kapitalizmin doğal çevre üzerindeki basıncı iklim krizini, çok tehlikeli patojenik-zoonetik gelişmeleri besliyor.

Financial Times, perşembe günü ABD borsalarında dev şirketlerin gelirlerine ilişkin beklentilerin tehlikeli biçimde yüksek olduğuna, borsaların aşırı değerlendiğine, dolayısıyla kırılgan bir spekülasyon ortamının oluştuğuna dikkat çekiyordu. Ertesi gün Güney Afrika’daki yeni varyantın haberi geldi, borsalarda sert düşüşler (yüzde olarak, Dow.2.5, FT-100.3.64, Dax. 4.5, CAC 40. 4.75. Nikkei: 2.5, Heng Seng: 2.7) yaşandı. 

Havayolları şirketlerinin, Exxon Mobil, Chevron gibi petrol şirketlerinin hisseleri, ham petrolün fiyatı düştü. Yatırımcı güvenli limanlar aramaya başlayınca, ABD hazine kâğıtlarının, aşı üreticisi Moderna ve Pfizer’in, eğlence sektöründeki Netflix türü şirketlerin, hazır yemek, temel tüketim mallarını eve teslim eden şirketlerin hisseleri yükseldi. Altın yükselirken Bitcoin geriledi. Denebilir ki küreselleşme ve finansallaşma yapısal krizi derinleştirirken yerelleşmeyi besleyen şirketlerin kârlarına ilişkin beklentiler arttı.

Şimdi, yeni varyantın ortaya çıkması, hızla Avrupa’ya (Belçika), İngiltere’ye, İsrail’e, Hong Kong’a ulaşması yeni önlemlerin gündeme geleceğini, bunların kapitalizmin birinci çelişkisini daha da keskinleştireceğini düşündürüyor. İngiltere, hava ulaşımında, Güney Afrika ve bir seri Afrika ülkesini yeniden kırmızı listeye aldı, maske zorunluluğu getirdi. Evden çalışmaya geri dönme, karantina/kapanma olasılığı yeniden gündeme geldi. ABD ve Kanada da seyahat kısıtlamaları getirmeye başladı

Kapitalizmin patojenik krizi

 “Kâr-makinesinin” genişleme eğiliminin doğal çevre üzerindeki etkileri doğadaki virüslerin yeni canlı türlerine atlamasını, bu türlerden insana sıçramasını kolaylaştıran bir yıkıma yol açıyor.  

Küresel ısınma kırsal yaşamı olumsuz yönde etkiledikçe hızlanan kentleşme, yoksulluk bu virüslerin, denetimsiz taze et pazarlarında insana sıçrama ve mutasyon yaşama olasılığını artırıyor. Küresel taşımacılık ağları virüslerin hızla yayılmasını kolaylaştırıyor. Küresel ısınmanın etkisiyle şiddeti artan ve sıklaşan fırtınalar, yağmurlar, su baskınları, hızlı kentleşmenin giderek daha da aşındırdığı altyapıyı etkileyerek insan dışkılarındaki, taze et pazarlarının, et işleyen fabrikaların atıklarındaki mikrop ve virüslerin içme suyu kaynaklarına karışmasına yol açıyor. 

Ormanların, kereste elde etmek, tarlaya ve arsaya dönüştürmek amacıyla kesilmesi, yakılması, böylece yaşam alanlarını kaybeden canlı türlerini insan yerleşim yerlerindeki gıda kaynaklarına (çöpler vb.) doğru göç etmeye itiyor. Vahşi hayvanların insanlarla teması, zoonetik sıçrama olasılıklarını artırıyor. Küresel ısınma ile erimeye başlayan donuk alanlardaki (permaforst) metan gazlarının atmosfere salınmasına ek olarak, milyonlarca yıllık virüslerin serbest kalmasına yol açıyor.

Bunlara ek, aşıların “kâr-makinesi” tarafından belirlenen fiyatları, önce zengin ülkelerin aşılanmasına, hatta aşının buralarda stoklanmasına yol açıyor. Tüm insanlık aynı anda aşılanamadığından, virüsün yayılma, hasta bünyelerde uzun süre kalarak bulaşma hızını, aşıya direncini artıracak mutasyonların gerçekleşme olasılığını artırıyor. Omicron varyantı, kapitalizmin zoonetik krizinin hız kesmeden devam ettiğini gösteriyor.

Cumhuriyet / 29.11.21