Rus ordusuna karşı “ayaklanan” paralı asker şirketi Wagner’in “isyan”ı pek çok tartışmayı tekrar gündeme getirdi. Bu isyan girişiminin emperyalist hegemonya mücadelesine etkileri, Rusya’nın kendi iç dinamikleri, diğer emperyalist güçlerin bu süreçteki rolüne etkisi vb. başlıkların yanı sıra kapitalist/emperyalist devletler ve özel militarist aygıtlar sorununun farklı boyutlarda tartışılmasını gerektiriyor. Paralı askerler, özel militarist aygıtlar, özel şirket orduları çok farklı ülkelerde kapitalist/emperyalist ülkeler tarafından kullanılıyor.
Düzenli ordular, devletin şiddet tekelini elinde tutan ve bunun en üst boyutunu ifade eden kurumlarıdır. Emperyalist dünyada pek çok hukuksuzluğa imza atsalar da belli bir standarda uymakla yükümlüdürler. Her şeyin kılıfına uydurulduğu bu barbarlık düzeninde “savaş suçu”, “savunma” vb. gibi kavramların da yaptırımları vardır. Emperyalist ülkeler için bu yaptırımlardan kurtulmanın bir yolu da özel militarist aygıtları kullanmaktır. Her türlü karanlık ve kirli işleri bu şirketler üzerinden hallederler.
Sean McFate’nin “Paralı askerler ve savaş- Bugünün özel ordularını anlamak” çalışmasından alıntı yapan Independent Türkçe’de yazan Emine Hayri, paralı askerliğin çok eskilere dayandığını anlatmaktadır. Kartaca’nın Roma’ya karşı savaşta ordusuna “Yunan askerleri” kiraladığını anlatan yazar, Hititlilerle savaşında Mısır Firavunu Ramses II, Kuzey Afrika Krallığı Numidya’dan paralı askerler kiraladığını ekliyor. Uygarlık tarihi açısından 16. yüzyıldan itibaren düzenli ordular kurulmaya başlandı. 19. yüzyılda paralı askerlik ve kiralık ordular ise azaldı. Ancak Afrika vb. ülkelerde paralı askerlik henüz ortadan kalmış değil.
Neoliberalizmin ordu ve militarist aygıtlar üzerindeki etkisinin bir sonucu olarak da özel askeri şirketleri görebiliriz. Özel askeri şirketler, kiralık ordu ya da tarihte görülen paralı askerlikten farklılık taşıyor. Tüm kurumların özelleştirildiği bir süreç olarak, bu dönemde özel askeri şirketler paralı askerliğin şirketleşmiş halini temsil ediyor. Özel askeri şirketler, “Eğitim, istihbarat, danışmanlık, lojistik destek, operasyonel destek ve çatışma sonrası destek gibi değişik ‘hizmetler’ sağlıyor. Sözleşme yoluyla çalışıyorlar.”
Özel askeri şirketlerin “hizmeti” ölüm saçmak!
Yakın dönemde Güney Afrika’da Executive Outcomes adlı bir özel şirketi vardı. Ancak bu sürecin kırılma noktası ABD’nin Irak işgaliyle birlikte adını çokça duyduğumuz Black Water ile oldu. İkinci emperyalist paylaşım savaşında şirketler ABD ordusunun yüzde 10’unu oluşturuyordu. Irak işgalinde ordu ve şirketler arasındaki oran %50 idi. Afganistan’da bu oran daha yüksekti.
Yard. Doç. Dr. Filiz Çulha Zabcı, “Yeni Savaşların Gizli Yüzü: Özel Askeri Şirketler” adlı çalışmasında, 2004 yılında yayımlanan verilere göre, dünyada 90’a yakın özel askeri şirket bulunduğunu ve 110 ülkede faaliyet gösterdiklerini aktarıyor. Özel askeri şirketlerin kurulduğu ülkeler genellikle Amerika, İngiltere ve Güney Afrika. MPRI, Dyncorp, Wagner, adını Academi olarak değiştiren Blackwater, Sandline, Vinnel Corporation dünyanın önde gelen askeri şirketleri arasında yer alıyor.
Bu şirketleri bağlayan bir sözleşme, anlaşma ya da hukuki metin yok. Cenevre Sözleşmesi 1977 Ek Protokolü ve 1989 Paralı Askerlik Sözleşmesi, paralı askerlere dair düzenlemeler getiriyor. Ancak bu sözleşmelerdeki şartlara göre Özel Askeri Şirket bünyesindekilerin hemen hiçbiri paralı asker tanımına girmiyor. Buna dönük çabalar var ancak 2008 Montrö Özel Askeri ve Güvenlik Şirketleri Belgesi imzalanıyor ancak hiçbir bağlayıcılığı bulunmuyor. 2009’da BM nezdinde ÖAŞ Sözleşmesi hazırlama çabaları ise başarısız kalıyor. 2010 Özel Güvenlik Hizmeti Sağlayıcıları için Uluslararası Meslek Etiği Kuralları getirilmeye çalışılıyor.
Zabçı’nın araştırmasında özel askeri şirketlerin kuruluşuna dair şunlar ifade ediliyor:
“Bugün savaşlarda ya da çatışmalarda etkinlik gösteren özel askeri şirketler, savaş endüstrisindeki özel aktörlerin dönüşümünü temsil etmektedir. Bunların en önemli özelliği, modern bir şirket formu taşımalarıdır. Paralı askerlerden farklıdırlar; çünkü, her şeyden önce bir şirket olarak kurulmaktadırlar ve çok farklı türlerde askeri hizmet vermektedirler. Bir şirket oldukları için, kendi endüstrisinden ya da farklı endüstriden firmalarla finansal bağlar geliştirebilmektedir. Bugün en aktif olan firmalardan çoğu (MPRI, Armorgroup ve Vinnell) birçok büyük şirketin yan kuruluşudur. (Singer, 2001/2002: 7).”
Emperyalist-kapitalist ülkeler kendi orduları eliyle yaptıramayacakları bir dizi kirli ve karanlık işleri özel askeri şirketler eliyle doğrudan ve kolaylıkla yapabiliyorlar. Özel askeri şirketler, kendilerine sağlanan bu kanunsuzluğu kullanan paralı katil şirketleri olarak faal durumdalar.
Wagner örneğinde olduğu gibi, bu paralı katil şirketlerinin denetim ve kural dışı faaliyetleri her zaman emperyalist odaklara olumlu biçimde yansımıyor. Bu şirketler bugün hala yaygın biçimde kullanılıyorsa eğer, yarattığı “sorun”ların sağladığı avantajlardan daha az olması nedeniyledir.
