Savaşların kahramanları her zaman cepheden çıkmıyor. Siperler kana bulanır bulanmaz küçük bir azınlık cansız bedenler üzerinden para saymaya başlarken büyük çoğunluk bir seçim yapmak zorunda kalıyor: Bir tarafta açlık, yoksulluk ve savaş; diğer taraftaysa ekmek, özgürlük ve barış. Aklı ve vicdanı yerinde herkesin, ikinci şıktan yana olacağını söylemeye gerek yok. Tabii her şey bu kadar basit değil… Savaş ile barış; açlık ile tokluk arasındaki çelişki çoğu zaman bir azınlığın yarattığı sis bulutu altında sadece bir silüet olarak seçiliyor. Mussolini İtalyası ve İtalyan üst sınıfları da uzun yıllar boyunca kimsenin bu yanıtı görmemesi ya da vermemesi için elinden geleni ardına koymamıştı. Sonunda emeklerinden başka satacak bir şeyleri olmayanlar için iş başa düştü. İtalya’da baskı, yoksulluk ve karanlığın Mussolini faşizmince yaratılan pusu, Torino’daki FIAT işçilerinin 1943 greviyle birlikte iyiden iyiye dağılmaya başladı. İşte FIAT işçileri ve ‘her şey bitti’ denen anda yazdıkları cesaret örneğinin tarihi!

Savaş zamanlarında otomobil ve metal sanayisi siper gerisindeki en büyük ‘cephelerden’ biri haline gelir. Rusya’daki Putilov fabrikasını düşünelim. Bu fabrikanın işçileri hem 1905 ve 1917 devrimlerinin en büyük kitlesel öncülerindendir hem de Nazilere karşı savaşın ‘gizli’ kahramanlarıdır. İtalya’da da FIAT işçilerini böyle düşünebiliriz. Hatta şirketin İtalya için önemi hesaba katıldığında kendi ölçeğinde daha hayati bir konumda olduğu söylenebilir. Bu nedenle FIAT işçilerinin hikayesine biraz daha önceden başlamalıyız.

‘ORAK-ÇEKİÇ BASKILI FIAT ARABALAR’

İtalyan Komünist Partisi’nin (PCI) önder kadrolarından Antonio Gramsci, ‘her şeyi tamamıyla kaybetme riski gündeme geldiğinde, etraflıca düşünme ve kararlarda son derece dikkatli olunması gerektiğini’ yazar. Gramsci’nin bu satırları kaleme aldığı dönem, tarihte ‘Bienno Rosso’, yani ‘İki Kızıl Yıl’ (1919-1920) olarak bilinir. İtalyan işçi sınıfı bu yıllarda her şeyi kaybetme ihtimalini düşünerek; her şeyi kazanmanın kavgasını vermektedir. Birinci Paylaşım Savaşı’ndan galip çıkmanın propagandası işçilerin karnını hâlâ doyurmamaktadır. Üstelik Rusya’da Ekim Devrimi gerçekleşmiştir. Yirmi Birinci Yüzyıl insanları olan bizlerin kafasında Ekim Devrimi, Sovyet deneyimi dosyasının bir parçası olarak algılanıyor olabilir. Ancak dönemin dünya işçi sınıfı açısından durum bambaşkadır: Savaşın yoksulluk faturasını ödeyenler için Rusya’da kendileri gibi işçi olanlar, kelimenin tam anlamıyla devletin kontrolünü ele geçirmiştir. Artık dünyada bir işçi devleti vardır! Benzeri bir deneyimi kendi ülkelerine yaşatmak isteyen yüz binlerce işçi fabrikaları işgal eder, silahlanır. Torino’daki FIAT fabrikası işçileri sahnededir: Şair Aleksandr Golemba, İtalyan komünist lider Palmiro Togliatti üzerine yazdığı bir portre yazısında şöyle diyordu:

“1920 yazında fabrikalar zorla işgal edildi. Bu hareket İtalyan işçi sınıfının tarihinde yazılmış kahramanca bir sayfa oldu. Metal endüstrisi işçileri bu işe ilk girişenlerdendi. Bunlar lokavta karşılık olarak fabrikaları işgal ettiler. Böylece bazı sanayi üretim dalları işçilerin ellerinde bulunuyordu. Fabrikalar çalışmaya devam ediyorlardı. FIAT fabrikaları her zamanki üretimlerinin yüzde 70’ini sağlıyorlardı. Arabalar atölyeden çıkıyorlardı fakat beş köşeli yıldızla, karoserleri üzerinde orak ve çekiç simgeleri olduğu halde. (…) ”

Torino’nun ‘işçi sovyetlerine’ teslim olan FIAT fabrikaları yalnız değildir. Yüz binlerce işçi, kentteki irili ufaklı tam 185 fabrikayı işgal eder. Olayların ciddiyeti o denli artmıştır ki örneğin Togliatti’nin bulunduğu fabrikanın girişini işçilerin kontrolündeki zırhlı araçlar polislere kapatmıştır. Torino’nun diğer bölgelerinde de, polis güçleri bir köprü ve birkaç fabrika hariç ilerleme kaydedemez. Ancak işçiler yalnızca devlet güçleriyle değil, aynı zamanda ‘Kara Gömlekliler’ olarak bildiğimiz faşist güçlerle kurdukları ‘Halkın Yiğitleri’ birlikleriyle çarpışır. Eylemler burjuvazi tarafından verilen tavizlerle iddiasını yitirmeye başlasa da rüzgarın yönü gerçek anlamda Kara Gömleklilerin meşhur Roma yürüyüşüyle birlikte değişir. Kralın sunduğu tepsiyle yönetimde artık Mussolini vardır.

‘BIYIKLI GELİYOR’

Mussolini döneminde yaşananlara uzun uzun değinmemiz mümkün değil. Kendi konumuz kapsamında ilerleyecek olursak İtalya’daki son yasal grevin 1925 yılında yapıldığını söyleyebiliriz. Komünistler ve sosyalistler başta olmak üzere muhalifler büyük baskılarla karşı karşıya kalır. Öyle ki komünistler Bienno Rosso döneminde iktidarı hedef olarak alabilecek iddiadayken, Mussolini döneminde ülke çapındaki -gizli- üye sayısı zaman içinde 5-10 bine kadar geriler (Bu sayı İkinci Paylaşım Savaşı sonunda 1 milyon 771 bine -ve 5 milyon sendika kaydına- ulaşacaktır.)

Faşizmin had safhada olduğu yıllarda komünistlerin kimi eylem denemeleri yok değildir. Ancak bu anti faşist hareketleri bastırmak, yığınların desteğini henüz kaybetmemiş faşistler için oldukça kolay olur. 1929 yılındaki ekonomik buhranın Mussolini’nin ‘sonu’ olacağı düşüncesiyse kısa sürede boşa çıkar. Faşistler bu dönemde kendi içindeki ‘ılımlıları’ temizler ve iktidarlarını daha da sağlamlaştırırlar. Sanayiciler ve toprak sahipleri, ‘kızıl tehlike’ye karşı Mussoli’nin güçlenmesine önayak olan en büyük kuvvetlerdir. Mussolini bu desteği 1929 yılında değil, 1943 yazında kaybedecektir. Tabi işçilerin ajandası patronlardan farklıdır: 1943 Mart ayında Torino’daki FIAT fabrikası, uzun bir aradan sonra yine sahnededir.

Şehirdeki diğer FIAT fabrikalarının yoğunluğundan dolayı Mirafiori binası, 1939 yılında, bizzat Mussolini tarafından açılır. FIAT-Mirafiori, faşistlerin ‘modern’ yüzü olarak sembolik bir anlam taşır. Makine teknisyeni Leo Lanfranco da FIAT’ın bu fabrikada çalışan 21 bin işçisinden biridir. Hem fabrika yönetimi hem de faşistlere göre Lanfranco tehdit oluşturmayan birisidir. Çünkü henüz komünist partili kimliği ortaya çıkmamıştır. Hoş, ya sürgünde ya yeraltında zor yıllardan geçen PCI’nin bu fabrikada gizlenen topu topu 200-300 üyesi ya var ya yoktur. Lanfranco faşizmin ülkede yerini sağlamlaştırmasından beri yapılan ilk işçi direnişine önderlik eden öncü işçilerden biri olur. Korsan bildirilerle ve kendi ilişkileriyle yaptığı duyurular sonucunda PCI, Mart 1943’de bu sembolik fabrikada grev kararı alır. Talepler, tamamıyla ekonomiktir. Savaşın endüstri yükünü çeken işçiler için ‘faşist propaganda’ etkisini yitirmeye başlamıştır. Üstüne üstlük ordu pek çok cephede ağır yenilgiler almıştır. Diğer taraftan Sovyetler Şubat 1943’de Nazileri Stalingrad’dan kovmuş ve faşist yayılmayı duraklatmıştır. Uzun lafın kısası yıllar boyunca kırbaç vura vura kendi düzenini devam ettirenlerin gücü zayıflamıştır. Ancak kimseden bu kırbacın açtığı yaraları bir anda unutmayı beklemek mümkün değildir.

İşte böyle bir atmosferde Lanfranco planlandığı üzere bir Mart sabahı saat onda işçileri greve çıkarır. Katılım oldukça düşüktür ve polis geldiğinde on kişi gözaltına alınır. Fakat PCI girilen yoldan kolayca dönmemeye kararlıdır. 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü’nde yeniden grevi kitleselleştirme girişimi yapılır. Sonuç bir öncekine göre daha büyük yankı uyandırır ve grev Mirafiori’nin de ötesine taşarak dalga dalga yayılır. Mart sonuna gelindiğinde ülke genelinde 400 bin işçi greve çıkmıştır. Bienno Rosso’yu hafızasından atmamış komünist işçi önderinin gücü, bu başarıda oldukça önemlidir. Sonuç olarak işçilerin başlıca talepleri kabul edilir.

Bu, ‘Mussolini iktidarını zayıflatmak adına cılız bir yumruk olarak değerlendirilse de faşistlerin dilinden olayı dinlediğimizde gerçek anlamını daha net kavrayabiliyoruz: Mussolini eylemlerin kendi hareketlerini en az yirmi yıl geriye götürdüğünü itiraf eder. Hitler ise Mussolini’ye böyle bir itaatsizliğe nasıl izin verdiğini sorarak sitem eder… Duvarlardaki yazıların söyledikleriyse Mussolini’nin korkularını canlandırmaya yeter: ‘Facismo e Fame’ (Faşizm Açlıktır) ve ‘Baffone Viene’ (Bıyıklı [Stalin] Geliyor)…

FAŞİZME SON DARBEDE İŞÇİLER YİNE SAHNEDE

Grev dalgasının büyümesi, yetmezmiş gibi 1943 Temmuz’unda ABD ve İngiltere ordusunun Sicilya’ya çıkartma yapması İtalyan muktedirlerini hayli telaşlandırır. İki taraflı korku içinde faturayı Mussolini’ye ödetmeye kararlı olan üst sınıflar, müttefik kuvvetlerle uzlaşı için ‘eski dostlarını’ yarı yolda bırakır. Musolini görevden alınır, ev hapsi döneminden sonra paraşütçü birliğince ‘kurtarılıp’ kuzeyde ‘Salo Cumhuriyeti’ yönetimini kuracaktır. Ardından Kuzey İtalya’da Alman işgali başlar. ABD ve İngiltere ise ‘bolşevizm karşıtlığında’ faşizm artığı yeni yönetimle kolayca anlaşacaklardır. Mart grevleriyle birlikte özgüvenini yeniden kazanan ‘bolşevizm tarafları’ da boş durmaz ve 1943 sonu itibariyle 9 bin silahlı partizan kuvvetine sahip olurlar. Bu sayı savaş sonunda 410 bini bulacaktır. Alman işgalcilere karşı savaşta partizanlara yine FIAT işçileri eşlik eder. Mart grevlerinin birinci yıl dönümünde FIAT işçileri bu sefer kuzeydeki yeni ve çok daha farklı boyuttaki bir grev dalgası için ayağa kalkar. Tarihçi Paul Ginsborg Torino’da Mart 1944’de yaşananlara dair şöyle diyor:

“Şehir halkı ve özellikle de fabrika işçileri çatışmaların bütün zorluğunu üstlenmek zorunda kaldı… Mücadele, işçiler tarafından işgal edilen fabrikalar -Lancia, Spa, Grandi Motori, FIAT Mirafiori, Ferriere ve pek çok diğerleri- etrafında oldu. İşçiler, şehirli silahlı gruplar karşı saldırıya geçene kadar kararlılıkla direndiler ve faşist güçlerin kalanını temizlediler.”

Mussolini’nin akıbetini bilmeyen yok. Partizanlarca infaz edilir ve bacağından ters bir şekilde asıldığı fotoğrafla sonu, tarihe geçer. İtalya’da faşist artığı yöneticilerin ve ABD-İngiltere’nin iki yüzlü davranışları savaş sonrasında kolayca karşılık bulmaz. Belki Yunanistan’da olduğu gibi silahlı bir çatışmaya girilmese de ‘Bıyıklının geleceği’ korkusunun bayrağı el değiştirmiş görünür. Oysa durumdan kâr elde edenler çok da farklı değildir.

‘MİTOLOJİK VARLIKLAR’ KARANLIKTAN ÇIKINCA

FIAT grevlerine dönecek olursak, Chris Harman’a göre, ‘aslında bu grevler, savaşın, alt ve orta sınıfların geniş çevrelerini yoksullaştırarak büyük bir toplumsal kriz yarattığını ve yalnızca baskının rejimi uzun süre ayakta tutamayacağını’ gösteriyordu. Buna işçi sınıfının ‘sisi dağıtacak’ kendinden başka kimsesinin olmadığını fark etmiş olmasını da ekleyebiliriz. İllüzyonları ister Mussolini, ister patronlar yaratsın, FIAT işçilerinin defalarca keşfettiği bir başka şeyse, işçi sınıfının önünde doğrudan barışa, ekmeğe ve özgürlüğe giden bir yolun olmadığı, sınıf savaşının; savaş ile barış arasındaki yegane köprü olduğudur.

Togliatti zamansal bağlara dikkat çekici bir benzetme yapar: “Gramerde her fiilin ancak bir zamanı vardır, fakat partimiz büyük bir yığın ve savaşım örgütünün yaşamında bir değil, üç ayrı ‘şimdiki zaman’ vardır. Bunlardan birincisi geçmiş zamandır, çünkü geçmişimiz her zaman canlıdır, onu yadsımıyoruz, onun sayesinde bugünkü durumumuza gelmiş bulunuyoruz, o bizde yaşamakta, bizi ilerletmektedir; gelecekte de bir şimdiki zaman vardır, çünkü geleceği düşünerek onun nasıl olması gerektiğini anlamaktayız, onu gözümüzün önüne getirmeye çalışıyoruz ve bizim için geleceği araştıran bu bakış bugünkü eylemlerimizi şekillendirmeye yarar; bundan sonra da şimdiki zaman içinde şimdiki zaman vardır. Partimizin eylemlerindeki üç şimdiki zaman, geçmiş, gelecek ve bugündür.”

Torino FIAT, faşizmin özgüvenine indirdiği yumrukla, Bienno Rosso’yla, hatta daha sonraki yıllarda yapılan işçi eylemleriyle artık Mussolini’nin değil; işçi sınıfının bir ‘kızıl’ sembolü olur. Biz bir kentteki aynı isimli fabrikaların çeşitli dönemlerdeki hareketleri arasında bir ‘miras’ bağı kurabiliyoruz. 1943-44 yıllarında FIAT’da Bienno Rosso’yu hatırlayan komünistler vardır kuşkusuz. Ama anlatılan sadece bir komünist partinin hikayesi midir? Peki o günlerde ‘diğerleri’ ne düşünüyordu? Dilerseniz faşizme karşı atılan tokadın kahramanlarından genç bir işçinin o günleri nasıl anlattığına bakalım. Bu sözler pek çok ‘analizi’ parçalara ayırıyor:

“Grev yaptığımı bilmiyordum. Benim için yaşananlar bir ‘gösteri’den ibaretti. ‘Grev’ kelimesi bana yabancıydı. Yaşlıların söylediği ‘dayanışmanın nasıl pek çok bedeni tek bir vücutta birleştirdiğini’ ben o günlerde keşfettim. Ve sonra özgürlüğün anlamı: Fabrikada komünistler, sosyalistler var diyorlardı ancak kimse kimin ne olduğunu bilmiyordu. Onlar [komünistler, sosyalistler] mitolojik bir varlık gibiydiler. O karanlıktan çıktıkları günlerde birbirlerini tekrar tanıdılar.”

Kaynaklar ve daha detaylı bilgilerin yer aldığı adresler: 

– Halkların Dünya Tarihi – Chris Harman (Yordam Kitap)

– Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi (İletişim Yayınları)

– Lenin Çağının Devrimcileri: Yüreklerimiz Birdir – Aleksandr Golemba (Güncel Yayınlar)

– Modern Italy, 1871 to the Present – Martin Clark

http://www.storiaxxisecolo.it/fascismo/fascismo24.htm

https://libcom.org/history/italian-factory-occupations-biennio-rosso

http://pubs.socialistreviewindex.org.uk/sr187/jenkins.htm

https://www.socialismoitaliano1892.it/2019/02/28/gli-scioperi-del-1-marzo-1944-una-lotta-operaia-che-ha-segnato-la-storia-ditalia/

Gazete Duvar / 13.04.19