George Floyd’un göz göre göre hunharca katledilmesi tüm dünyada derin bir travma yarattı. ABD 60’lardaki sivil haklar mücadelesinden bu yana en büyük toplumsal hareketlenmeye sahne oldu. Hafta sonunda da Latin Amerika’dan Okyanusya’ya, Avrupa’dan Asya’ya kadar hemen her coğrafyada insanlar ırkçılığa ve ayrımcılığa karşı öfkeyle sokaklara döküldüler. Hem de Covid-19 salgınının yarattığı kamu sağlığı riskinin artmasını göze alarak.
Salgının patlak vermesinden bu yana ilk defa küresel anlamda bir toplumsal hareketlenme gözlendi. Halbuki 2020 yılına kapsamı, yaygınlığı ve kitleselliği göz önüne alınırsa tarihte az görülür çapta küresel protesto hareketleri dalgasıyla girmiştik. 2019’da bir yandan aşırı sağ, sağ popülist, otoriter eğilimler güç kazanırken, bir yandan da neoliberalizme, kamu hizmetlerinin zayıflamasına, geniş kitlelerin maddi koşullarının kötüleşmesine karşı isyan hareketleri ciddi bir kabarış göstermişti. Irak’tan Lübnan’a, Şili’den Fransa’da Sarı Yelekliler’e uzanan farklı ülkelerde halk ayaktaydı. 2020 yılı için eşitlik ve özgürlük açısından umutlu bir bekleyiş söz konusu iken martta pandemi ilan edilişiyle birlikte kitle hareketleri haliyle bıçak gibi kesildi (Lübnan’ı bir yana bırakırsak).
Hatırlanırsa 2010’lardaki toplumsal hareketler Arap Baharı ile başlamış, başta Yunanistan ve İspanya, AB ülkelerinde küresel finansal krizle uygulamaya sokulan kemer sıkma önlemlerine karşı protestolarla yükselmiş, Wall Street’i işgal eylemleriyle ABD’de yankı bulmuş, Gezi İsyanı’ndan Brezilya’daki ulaşım zamlarına tepkiyle ivme kazanan kitle hareketine kadar dünyanın farklı köşelerinde karşılık bulmuştu.
Floyd cinayetinden sonra ırkçılık yanında mülteci ve azınlıklara karşı ayrımcılığın da tüm dünyada daha şiddetle tepki toplayacağını, kitlesel protestoları tetikleyeceğini öngörebiliriz. Salgının yarattığı işsizlik ve yoksulluk dalgasına karşı uygulamaya konulan programların süreleri dolup, aynı 2007-2008 küresel krizindeki gibi kamu bütçesi egemen sınıfların talepleri doğrultusunda seferber edilirse, ekonomik ve sosyal talepler temelinde yükselen emekçi isyanlarına tanık olabiliriz. Dünya sol /sosyalist hareketinin önündeki en önemli görev, demokrasi ve eşitlik temelinde farklı zeminlerde ortaya çıkacak enerjiyi tek bir eksende birleştirmek gibi görünüyor.
Ekonomik ve sosyal göstergelerle siyahların durumu
George Floyd’un kaybından sonra Afrikalı-Amerikalı’ların su yüzüne çıkan derin öfkelerinin üç temel nedeninden söz edilebilir. Birincisi, ABD’de tarihsel kökenleri bulunan ırkçılığa, beyazların üstünlüğü anlayışına karşı verilen haklı refleks. İkincisi, salgında siyahların daha fazla vakayla ve daha çok can kaybıyla karşılaşmasının getirdiği burukluk. Üçüncüsü, ekonomik krizin siyahları orantısız olarak daha derin etkilemesinin neden olduğu karamsar ve umutsuz ruh hali.
Kuşkusuz Amerikalı siyahlar öncelikle onurları, gururları için sokaktalar. Haklı olarak kendilerine saygı gösterilmesini bekliyorlar; aşağılanmaya, küçümsenmeye, ötekileştirilmeye tepki duyuyorlar. Öte yandan ekonomik ve toplumsal anlamda dezavantajlı durumda bulunmaları, diğer bir ifadeyle sınıfsal konumları patlamaya hazır bir birikim yaratıyor. Siyahların maddi koşullarının giderek kötüleşmesi, tarihsel nedenler dışında, sendikaların gücünün zayıflatılmasının da bir sonucu.
10 maddede koşulların özeti
İsterseniz bu koşulları 10 maddede özetlemeye çalışalım:
1-Gelir: Siyahların gelirleri beyazların çok gerisinde kalıyor. 2018’de bir siyah ailenin medyan (ortanca) geliri son 10 yılda yüzde 3.4 artışla 41.361 dolar iken, Latinler hesaba katılmadan bir beyaz ailenin geliri aynı dönemde yüzde 8.8 artışla 70.462 dolardı.
2-Servet: Tüm varlıkları ve borçları göz önüne alınarak hesaplanan, tipik bir siyah ailenin net serveti 17.150 dolarken, bir beyaz aileninki bunun tam 10 katı 171.000 dolar. Her 7 beyaz aileden bir dolar milyoneri çıkarken, ancak 50 siyah aileden birinde dolar milyoneri bulunuyor.
3-İşsizlik: Covid-19 salgını patlak vermeden önce ABD’de işsizlik tarihi düşük düzeylerdeydi. Bu dönemde bile, beyazlarda işsizlik yüzde 3.1 iken, siyahlarda yüzde 6 ile iki katına yakın bir düzeydeydi. Trump’a bayram yaptıran Mayıs ayı işsizlik oranı yüzde 14.7’den yüzde 13.3’e bir gerilemeye işaret ediyordu. Ne var ki siyahlar arasındaki işsizlik aynı dönemde yüzde 16.7’den yüzde 16.8’e artış göstermişti.
4-Korona ölümleri: Salgından ölenlerin sayısı en son 112 bini geçmişti. İlk 100 bin ölümde siyahların oranı %23 olarak veriliyordu. Buna karşın toplam nüfusta siyahların ağırlığı %13 civarında bulunuyor. Bu vahim tabloda siyahların sağlıksız yaşam koşullarının yanı sıra , salgın süresince riskli mesleklerde daha fazla istihdam edilmelerinin rol oynadığı görülüyor.
5-Ev sahipliği: Siyahların ancak yüzde 44’ü kendi evinde otururken, ev sahipliği beyazlarda yüzde 74’ü buluyor. Siyahların kendi evine sahip olanlarının oranı 60’lardan bu yana fazla değişmezken, beyazlarda belirgin bir artış gözleniyor. Siyahların yaşadığı semtlerdeki evlerin değeri 48 bin dolar daha düşük. Aynı bölgede, aynı koşullara sahip bir siyah daha riskli sayıldığı için bir beyaza göre ipotekli kredilere ayda %8 daha fazla taksit ödüyor.
6-Eğitim: Liseye devam oranı siyahlarla beyazlarda birbirine yakın. Gelgelelim siyahların ancak üçte biri üniversiteye devam ederken, beyazların yarısına yükseköğrenim nasip oluyor. Siyahlar öğrenci kredisini ödemede daha fazla sorunla karşılaşırken, bu üniversiteyi terk oranının yükselmesine de yol açıyor. Ayrıca eğitim siyahlara ekonomik anlamda yeterince avantaj daa getirmiyor. Örneğin lise mezunu bir beyazın ortalama serveti yüksek lisanslı bir siyahın üzerinde.
7-Sağlık: Siyah erkekler beyazlardan 4.6 yıl düşük 71.5 yıl ortalama yaşam süresine sahipken, siyah kadınlar beyaz kadınların 2.9 yıl altında 78.1 yıl yaşıyorlar. 2013’te siyah Amerikalıların %19’u, beyaz Amerikalıların ise yüzde 12’si sağlık sigortasından yoksundu. Bu oranlar Obama reformlarıyla yüzde 11 ve yüzde 7’ye geriledi. Ancak Trump döneminde yapılan düzenlemelerle durum özellikle siyahlar açısından kötüleşti.
8-Hisse senedi sahipliği: Donald Trump için ekonomide başarının tek ölçütü borsanın yükselmesi. Doğrudan veya emekli fonu aracılığıyla siyahların yüzde 30’unun borsada yatırımı varken bu oran beyazlarda yüzde 60’a yükseliyor. Borsa endeksleri üzerinden yazılan başarı öyküleri siyahların fazlasıyla temsil edildiği toplumun “altta kalanlarında“ hüsrana neden oluyor.
9-Uzaktan çalışma: Salgın kaba taslak üç meslek kategorisi ortaya çıkardı; uzaktan çalışanlar, istihdamı riskli sektörlerde bulunanlar ve işsiz kalanlar (izne çıkarılanlar). Birinci kategoride ortalamadan yüksek ücretli finansçı, bilgisayar programcısı, öğretim üyesi vb. profesyonel meslek sahipleri bulunuyor. İkinci grup süpermarket, lojistik sektörü, temizlik vb. işlerde çalışanlardan oluşuyor. Üçüncü grupta ise istihdamı ağırlıklı otel, lokanta, eğlence yerlerinde kapanan/işçi çıkaran işletmelerde çalışanlar yer alıyor. Siyahlar ağırlıklı olarak ikinci ve üçüncü grupta bulundukları için salgından ortalamadan daha fazla olumsuz etkileniyorlar.
10-Sosyal programlardan yararlanma: ABD’de yıllık geliri 70 bin doların altındaki ailelere kişi başı aylık 1200 dolar yardım, işsizlik ödentilerine de eyaletlerin kendi işsizlik maaşlarının üzerine 600 dolar federal katkı şeklinde iki sosyal program uygulamaya konuldu. Bu programların yenilenmemesi halinde bu durum sosyal programlardan daha yüksek oranda yararlanan siyahları göreceli fazla etkileyecek. Ayrıca sürenin uzamasıyla, sosyal programlardan yararların dahi ancak kenardaki birikimlerini devreye sokarak iki yakalarını bir araya getirmeleri mümkün oluyor. Bir araştırma tipik bir siyah ailenin 8.762 dolar, beyaz ailenin ise 45.529 dolar hazırda bekleyen likit varlıkları bulunduğunu gösteriyor.
BirGün / 08.09.20
