Nereye gitti bu Irak solu?- İbrahim Varlı

Irak bir zamanlar, Ortadoğu’da solun oldukça güçlü olduğu ülkelerin başında yer alıyordu. Babillerin tarihsel mirası üzerinde yükselen ülkenin, susuz çöllerinde yeşeren ilerici akımlar, sadece ülke değil, bölge siyasetinde de etkindiler.

  • Haber
  • |
  • Basın derleme
  • |
  • 21 Ağustos 2022
  • 14:55

<p>Bug&uuml;nlerde bir kez daha &ccedil;atışmanın eşiğine gelen, bir yıla yakın bir s&uuml;redir h&uuml;k&uuml;metin kurulmadığı, herkesin herkesle kavgalı olduğu Irak&rsquo;ta, etnik, dinsel, mezhepsel kapışma s&uuml;rerken sol nerede? Yakın siyasi tarihin en &ccedil;atışmalı iklimine sahne olmuş, kimlik siyaseti &uuml;zerinden şekillendirilmiş bu mazlum &uuml;lkede solun, ilerici g&uuml;&ccedil;lerin esamesi neden okunmuyor?</p> <p>Oysaki Irak bir zamanlar, Ortadoğu&rsquo;da solun olduk&ccedil;a g&uuml;&ccedil;l&uuml; olduğu &uuml;lkelerin başında yer alıyordu. Babillerin tarihsel mirası &uuml;zerinde y&uuml;kselen &uuml;lkenin, susuz &ccedil;&ouml;llerinde yeşeren ilerici akımlar, sadece &uuml;lke değil, b&ouml;lge siyasetinde de etkindiler.<br /> Ortadoğu hep b&ouml;yle dinci gericiliğin, Selefi k&ouml;ktendinciliğin esiri değildi. Dinci gericiliğin d&ouml;rt bir tarafı sardığı, siyasal İslamcılığın hi&ccedil; olmadığı kadar &ccedil;oraklaştırdığı Ortadoğu&rsquo;nun tamamında &ccedil;ok g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir sol gelenek vardı. Yemen&rsquo;den Mısır&rsquo;a, L&uuml;bnan&rsquo;dan Filistin&rsquo;e, Afganistan&rsquo;dan İran&rsquo;a, Suriye&rsquo;den Irak&rsquo;a uzanan geniş coğrafyada sol parti ve akımların r&uuml;zg&acirc;rı esiyordu.</p> <h3>Bir zamanlar&nbsp;sol r&uuml;zg&acirc;rlar esiyordu</h3> <p>Filistin&rsquo;den L&uuml;bnan&rsquo;a Mısır&rsquo;dan Suriye&rsquo;ye Ortadoğu solu uluslararası Marksist akt&ouml;rler, devrimciler, teorisyenler &ccedil;ıkarmış verimli topraklardı. D&uuml;nyanın d&ouml;rt bir tarafından solcular Filistin&rsquo;e, L&uuml;bnan&rsquo;a, Yemen&rsquo;e akın ediyordu. Kamplarda eğitim alıyor, mazlum halkların yanında savaşıyor, d&uuml;nyanın kurtuluşu i&ccedil;in bedel &ouml;d&uuml;yorlardı.<br /> Afganistan&rsquo;da, Irak&rsquo;ta, Suriye&rsquo;de, L&uuml;bnan&rsquo;da, İran&rsquo;da g&uuml;&ccedil;l&uuml; sol, kom&uuml;nist partiler vardı. Bu yapıların g&uuml;c&uuml; sadece Sovyetler&rsquo;den kaynaklanmıyordu. Afganistan Kom&uuml;nist Partisi G&uuml;ney Asya&rsquo;nın, Irak Kom&uuml;nist Partisi Batı Asya&rsquo;nın en b&uuml;y&uuml;k kom&uuml;nist hareketlerindendi. O g&ouml;rkemli İran solundan bahsetmeye dahi gerek yok.<br /> B&ouml;lgenin en sek&uuml;ler siyasi geleneklerine sahip &uuml;lkelerinin Mısır&rsquo;ın, Irak&rsquo;ın, Suriye&rsquo;nin, İran&rsquo;ın, Afganistan&rsquo;ın solunun &ouml;nc&uuml;l&uuml;k yaptığı sınıf m&uuml;cadeleleri iktidarları sarsıyordu.<br /> Gel zaman, git zaman bu dalga tıpkı İran&rsquo;da, Suriye&rsquo;de, Yemen&rsquo;de, Mısır&rsquo;da olduğu &uuml;zere Irak&rsquo;ta da kırıldı. Amerikan emperyalizminin &ldquo;yeşil kuşak&rdquo; projesi kapsamında beslenen İslamcılar, sadece Irak&rsquo;ı değil diğer &uuml;lkeleri de &ccedil;&ouml;le &ccedil;evirdiler.</p> <h3>Neden sol damar&nbsp;g&uuml;&ccedil;l&uuml;yd&uuml;</h3> <p>İlerici hareketlerin, solun g&uuml;&ccedil;l&uuml; olmasının birka&ccedil; nedeni vardı.<br /> 1- Sovyet etkisi:&nbsp;T&uuml;m Ortadoğu genelinde olduğu &uuml;zere Irak&rsquo;ta da solun g&uuml;&ccedil;l&uuml; olmasının temel fakt&ouml;rlerinden birisi Sovyetler Birliği&rsquo;nin etkisiydi. Irak, Suriye, Mısır gibi pek &ccedil;ok &uuml;lkenin İngiliz-Fransız emperyalizmine, kolonyal y&ouml;netimlerine karşı bağımsızlıklarına kavuşmalarının etkisiyle g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir yurtsever, anti kolonyal duygular vardı. SSCB&rsquo;nin bu &uuml;lkelerin kendi kaderlerini ellerine almalarına sunduğu destek de azımsanmayacak boyuttaydı. Tıpkı Cumhuriyet&rsquo;in ilk kuruluş yıllarında olduğu gibi Ortadoğu&rsquo;nun bağımsızlıklarını kazanmış &uuml;lkelerine de Sovyetler &ouml;nemli destekler sundu.<br /> 2- Kozmopolit yapı:&nbsp;İlerici toplumsal hareketlerin, solun g&uuml;&ccedil;l&uuml; olmasının bir diğer nedeni de Irak&rsquo;ın kozmopolit yapısıydı. Sanılanın aksine otuz milyonluk Irak sadece İslamcılardan, Arap Şii ve S&uuml;nnilerden oluşmuyor. Irak olduk&ccedil;a renkli bir &uuml;lkeydi, h&acirc;l&acirc; da &ouml;yle. &Ccedil;eşitli etnik, dinsel, etno-k&uuml;lt&uuml;rel toplulukların yaşadığı &uuml;lkede, tıpkı Suriye&rsquo;de olduğu gibi g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir sol damarın yeşermesi ka&ccedil;ınılmazdı. &Ccedil;eşitli Hıristiyan topluluklar, Ezidiler, Keldaniler, S&uuml;ryaniler, Nesturiler, Asuriler, Şebekler, Sabia Mendailer, Yahudiler, K&uuml;rtler, T&uuml;rkmenler, Araplar hepsi Babil &uuml;lkesinin m&uuml;davimleriydi.<br /> 3- İş&ccedil;i sınıfı:&nbsp;Ortadoğu&rsquo;nun zengin petrol rezervleri &uuml;zerine kurulu bulunan Irak&rsquo;ta, b&uuml;y&uuml;k petrol sanayisinin varlığı beraberinde g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir iş&ccedil;i sınıfını da yarattı. Basra K&ouml;rfezi Havzası&rsquo;nda yer alan sanayi tesislerinde on binlerce kişi &ccedil;alışmaya başladı. Ezilen, s&ouml;m&uuml;r&uuml;len iş&ccedil;ilerin sınıf bilinci solun kulu&ccedil;kası oldu. Aynı zamanda &uuml;lke dışından gelen m&uuml;hendislerin, beyaz yakalıların, kalifiyeli &ccedil;alışanların etkisi Iraklı iş&ccedil;ilerin sola y&ouml;nelmesinde etkili oldu. Batılı &uuml;lkelerden gelen beyaz yakalılar, 60&rsquo;lı-70&rsquo;li yıllarda Avrupa&rsquo;da esen Marksist r&uuml;zg&acirc;rın da etkisiyle belli bir bilin&ccedil; d&uuml;zeyiyle bu &uuml;lkeye gelerek derin izler bıraktılar.<br /> 4- Sek&uuml;lerlik:&nbsp;Sek&uuml;ler, laik devlet &ouml;rg&uuml;tlenmesi solun yeşermesinde &ouml;nemli bir etkendi. Arap milliyet&ccedil;iliği, Arap sosyalizmi ve sosyal ilerleme ilkelerine dayanan Baas ideolojisi sek&uuml;ler yaşamı temel almıştı. Modern zamanların en b&uuml;y&uuml;k diktat&ouml;rlerinden Saddam H&uuml;seyin, otoriter bir devlet ideolojisine d&ouml;n&uuml;şt&uuml;rse de, Baas ideolojisi bir zamanlar milliyet&ccedil;i sek&uuml;ler &ouml;zelliğiyle Arapların aydınlanmasını ve k&uuml;lt&uuml;rlerinin, değerlerinin ve toplumlarının r&ouml;nesansını savunur.</p> <h3>Kom&uuml;nist Parti&#39;nin&nbsp;&ouml;zg&uuml;l ağırlığı</h3> <p>Esasında bir yere gittiği yok. H&acirc;l&acirc; varlar ve oradalar. Ancak g&uuml;&ccedil;s&uuml;zler, dağınıklar ve ABD emperyalizmi ve dincilerin el ele vermesi nedeniyle &uuml;zerlerinden bir dozer gibi ge&ccedil;ildi. Irak bug&uuml;n dahi &ccedil;ok par&ccedil;alı yapısına rağmen &ccedil;ok sayıda sol, sosyalist partiye sahip. Her renkten sol, sosyalist partiye rastlamak m&uuml;mk&uuml;n. Irak Kom&uuml;nist Partisi, Sosyalist Parti, Emek Partisi, Irak İş&ccedil;i-Kom&uuml;nist Partisi, K&uuml;rdistan Kom&uuml;nist Partisi, Yeşil Parti, sosyal demokrat Ulusal Demokrat Parti vs. listeyi uzatmak m&uuml;mk&uuml;n.<br /> ABD ve dinciler tarafından iğdiş edilmiş, etnik, dinsel, mezhepsel bin bir par&ccedil;aya b&ouml;l&uuml;nm&uuml;ş Irak&rsquo;ta 2018&rsquo;deki se&ccedil;imde Irak Kom&uuml;nist Partisi&rsquo;nin ve &ccedil;ok sayıda laik/sek&uuml;ler grubun ittifaka gittiği Sairun İttifakı (Y&uuml;r&uuml;y&uuml;ş) se&ccedil;imlerde sandıktan birinci &ccedil;ıktı. İttifakın ana bileşeni ABD&rsquo;ye karşı verdiği direnişle &ouml;n plana &ccedil;ıkan Mukteda El Sadr&rsquo;ın partisi İstikama olsa da sol, laik sek&uuml;ler g&uuml;&ccedil;ler &ouml;zg&uuml;l bir ağırlık taşıyorlardı. Kom&uuml;nistler 54 sandalye kazandı bu se&ccedil;imde.<br /> Irak&#39;ın kuruluşu ve 1970&#39;ler arasındaki siyasi tarihinin şekillenmesinde &ouml;nemli bir rol oynayan Kom&uuml;nist Parti, Saddam rejimi tarafından ezilse de varlığını s&uuml;rd&uuml;rd&uuml;. Saddam&rsquo;a karşı ABD işgalindeki tutumuyla eleştirilse de Irak Kom&uuml;nist Partisi Uluslararası İlişkiler Sorumlusu Salam Ali Eyl&uuml;l 2021&rsquo;de BirG&uuml;n&rsquo;e yaptığı a&ccedil;ıklamada kendilerini ş&ouml;yle savunacaktı: &ldquo;ABD işgalinin, Irak Kom&uuml;nist Parti tarafından desteklendiği y&ouml;n&uuml;ndeki iddialar ger&ccedil;ekdışı Saddam&#39;ın faşist diktat&ouml;rl&uuml;ğ&uuml;ne karşı m&uuml;cadelede &ouml;nemli bir g&uuml;&ccedil; olan Irak Kom&uuml;nist Partisi, ABD savaşını kesin olarak reddetmiştir ve bunun yalnızca işgal ve askeri y&ouml;netimle sonu&ccedil;lanacağına demokrasi getirmeyeceğine işaret etmiştir.&rdquo;<br /> Irak Kom&uuml;nist Partisi&rsquo;nin başında g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde Raid Fehmi var. Fehmi, bug&uuml;nlerde yaşanan krizde de aktif rol &uuml;stlenmeye &ccedil;alışıyor. K&uuml;rt liderlerden Araplara her kesimle diyalog zemini oluşturmak i&ccedil;in &ccedil;abalıyor. Parti ge&ccedil;en yılki se&ccedil;imleri boykot kararı almıştı.</p> <h3>D&ouml;necekler bir g&uuml;n!</h3> <p>Daha &ouml;nce BirG&uuml;n&rsquo;de birka&ccedil; kez değinmiştim. İtalyan yazar İlario Salucci&rsquo;nin yıllarca Irak&rsquo;ta kalarak hazırladığı &lsquo;Irak&rsquo;ta Solun Tarihi&rsquo; adlı kitabında bir zamanlar Ortadoğu&rsquo;nun en devrimci g&uuml;c&uuml; olan Irak Kom&uuml;nist Partisi&rsquo;nin tarihini, solun sek&uuml;ler, laik, g&uuml;&ccedil;l&uuml; damarını muazzam şekilde aktarır.<br /> Arap d&uuml;nyasını, modern sınıf m&uuml;cadelelerinin ve sek&uuml;ler siyasi hareketlerin uğramadığı bir &lsquo;Orta&ccedil;ağ coğrafyası&rsquo; olarak kodlayan okumaları yıkan Salucci, tam da yukarıda sıraladığımız noktalara parmak basıyor, T&uuml;rkiye gibi bu coğrafyaya komşu ve ortak bir ge&ccedil;mişe sahip bir &uuml;lkenin insanlarının bile veri kabul ettiği &ouml;nyargıları parampar&ccedil;a ediyor.<br /> Kuşkusuz ki g&uuml;n&uuml;n birinde, siyasal İslamcı zifiri karanlığa, &ccedil;oraklaştırılan siyasal iklime inat o Irak solu, Ortadoğu solu geri d&ouml;necek. Tıpkı Ahmet Kaya&rsquo;nın o şarkısında seslendirdiği gibi; &ldquo;D&ouml;necekler bir g&uuml;n, Alkırlara bozkırlara g&uuml;neşi sunacaklar, yanacaklar, yanacaklar ama Bir daha yalnız kalmayacaklar&rdquo;</p> <p style="text-align:right"><strong>BirG&uuml;n / 21.08.22</strong></p>