Türk Dil Kurumu (TDK) ‘müteahhit’i, “Kendi adına veya sözleşmeciden devraldığı inşaat işini yapmakla yükümlü gerçek kişi” olarak tanımlıyor. Kelimenin nasıl kullanıldığını gösteren ve ressam Abidin Dino’dan alınan örnek cümle ise şöyle: “Bundan sonra müteahhit eline çay verenin burnuna karıncalar dolsun!”
‘Burnuna karınca dolmak’; ‘ölmek, mezara girmek’ anlamına gelen bir deyim. TDK örnek cümleyi sözlük mantığıyla seçmiş olsa da, bu bedduanın devrin ruhuna pek güzel uyduğunu söylemek lazım.
Zira 7 milyona ulaşmış genç işsizlere, yüzde 60’ı yoksulluk sınırı altında yaşayan nüfusa, açlık intiharlarına rağmen hâlâ güne başlarken “İnşaat ya Resulullah (*)” diyebilen bir iktidarın, ne pahasına olursa olsun ihale ısrarı dinmek bilmiyor.
Ekonomik krizin derinleştiği 2019 yılında da bu politikadan taviz verilmedi işte. Bütçe açığının zam ve vergilerle daha fazla vatandaşın üzerine yıkıldığı bir dönemde, inşaatçılara kaynak transferi hız kesmedi. Aksine, ihale tutarı yükseldi, pastadan pay alan müdavimlerin yanına yenileri eklendi.
Gelin yıl biterken, 2019’da da inşaat rantının nasıl paylaşıldığının kısa bir haritasını çıkaralım. Bakalım vatandaştan esirgenen kamu kaynakları kimlerin servetine eklenmiş…
100 milyon TL üzeri ihale alan 300 şirket
ENR (**) adlı kuruluş her yıl, Türkiye’de kamu kurumlarının açtığı inşaat ihalelerini alan 300 şirketi yayınlar. Liste, son beş yılda verilen 100 milyon lira ve üzeri büyüklükteki ihaleleri kapsıyor. 2014-2019 yılları arasında imzalanan sözleşme sayısı 761’i buluyor. Sözleşmelerin parasal değeri ise 327 milyar 800 milyon lira. 2014-2018 arasında ise 737 ihale yapılmıştı, değeri de 295 milyar 321 milyon liraydı. Yani 2019’da, kamunun büyük inşaat ihalelerinin sayısı 21 adet arttı ve fazladan 32.4 milyar liralık bir kaynak daha kriz yılında inşaat şirketlerine transfer edildi.
Bu beş yılda verilen kamu inşaat ihalelerinin oransal dağılımı ise hayli çarpıcı bir tablo ortaya çıkarıyor. Şu grafikler, 300 şirketin paylaştığı ihalelerde ilk 10, 20 ve meşhur ‘beşizlerin’ paylarını gösteriyor. 100 milyon liranın üzerinde değere sahip kamu inşaat ihalelerinde 10 şirketin tüm pastanın yüzde 36’ısını alması, dikkat çekici. İlk 20 şirket ise neredeyse ihale tutarının yarısına sahip. Meşhur şirketler Kolin-Cengiz-Kalyon-Limak-Makyol ise ülkenin en büyük ihalelerinin dörtte birine aboneler.
Listenin sıralamasında sürpriz yok elbette. İlk sıra Kalyon’un. Onu Kolin, Cengiz ve Makyol takip ediyor. Peşi sıra IC İçtaş, Özgün, Gülermak, Özaltın İnşaat geliyor. Bunların tamamı artık herkesin malumu olduğu üzere AKP iktidarı döneminde parlamış şirketler. Beş yılda en fazla tutarda ihale alan 20 şirket şunlar:
Son beş yılda en fazla ihale alan 20 şirket
ENR sadece beşer yıllık ihaleleri dikkate alıyor ancak, listeler kıyaslanarak yıl yıl ne kadarlık ihalenin kimlere verildiğini elde etmek mümkün. Böyle bir karşılaştırma yapıldığında 2019 yılında ihale alanlarda önemli değişiklikler göze çarpıyor. 2019 yılında en fazla ihale alanlar şöyle sıralanıyor:
2019 yılında en çok ihale alanlar
Son bir tablo daha verelim. Aşağıdaki liste de 2013’ten beri kamudan 100 milyon lira üzerinde büyük inşaat ihalesi almamış, ama krizin derinleştiği 2019 yılında ilk kez bu meblağın üzerinde ihale alan şirketlerin tamamını kapsıyor:
İlk kez listeye girenler
Şimdi de 2019’u kapsayan listedeki dikkat çekici bazı şirketler üzerinde duralım. Mesela; İtalyan Salini Impregilo genelde AKP yandaşı şirketlerin boy gösterdiği inşaat ihalelerinin ilk sürprizi. İtalyan inşaatçının Türkiye’de daha önce enerji başta olmak üzere yatırımları bulunuyor. Bu yıl aldığı ihale ise TCDD’nin açtığı Halkalı-Kapıkule Demiryolu Projesi’nin Çerkezköy-Kapıkule kesimi. 523 milyon euroluk ihaleyi Kolin ile beraber aldı. Şirketin ayrıca konkordato ilan eden Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün ortağı İtalyan Astaldi’den, bu köprünün hisselerini almak istediği de iddia ediliyor.
İstanbul finans merkezinin yeni kralları!
2019’un esas öne çıkan isimleri ise Kolin ve Kalyon’dan sonra üst sıralarda yer bulan ve her biri 1 milyar lira ve üzeri ihale alan şirketler. Kim bunlar? Yapı ve Yapı, ASL, Güryapı, Mustafa Ekşi ve Siyahkalem…
Peki bu şirketlerin adını en son hangi gelişmede duyduk? İktidarın en büyük ısrarlarından birisi İstanbul’da bir finans merkezi kurmak. Ali Ağaoğlu buranın önde gelen müteahhitlerindendi. Ancak krizden dolayı bitiremedi ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın başında olduğu Türkiye Varlık Fonu, finans merkezi inşaatlarına ortak oldu. Varlık Fonu, Hazine üzerinden dışarıdan borçlandı ve inşaatlara yatırım yapıp Ağaoğlu ile beraber bazı müteahhitleri kurtardı. Ardından Emlak Konut GYO, üç inşaat ortaklığı ile yeni sözleşme imzaladı. Bunlar şöyleydi: Siyahkalem-Mustafa Ekşi ortaklığı ile 1.1 milyar lira; Güryapı-Yapı ve Yapı ile 1.8 milyar lira; ASL ile 719 milyon lira.
ASL İnşaat, eski AKP milletvekili Abdülkadir Kart’a ait. Emlak Konut ve TOKİ’den aldığı ihalelerle tanınıyor. Yapı ve Yapı de yine aynı şekilde iktidarın en yakınındakilerden. Etiler Polis Meslek Yüksekokulu arazisindeki proje ile gündeme gelmişti. Mustafa Ekşi de en son ‘Millet Bahçeleri’ ihalelerinde boy gösterdi. Hepsi yıllardır kamu ve belediye ihaleleriyle büyüyen şirketler. Verdiğimiz listedekilerin tamamını basit bir Google taraması ile araştırırsanız eğer, tamamının aynı yolun yolcusu olduğunu görürsünüz zaten.
İşte 2019 böyle geçti, 2020 de böyle geçecek. Geçmek zorunda. Damarlarında ‘çimento ve demir’ akan iktidarın zafer apoletleri olarak gördüğü inşaatlar, başkanlık rejiminin yaşam kaynağı çünkü.
Abidin Dino ‘alan el’den ziyade ‘veren el’ için boşuna beddua etmemiş, ‘burnuna karıncalar dolsun’ diye…
* Tanıl Bora’nın derlediği ve 2016 yılında İletişim Yayınları’ndan çıkan kitabın ismi İnşaat ya Resulullah’tı. Kitap, AKP iktidarının ekonomi politiğinin kilit alanı olan inşaat üzerine makalelerden oluşuyor. İslamcı liberal-muhafazakar siyaset pratiğinin bir hicvi olarak kitabın ismi “Şefaat ya Resulullah”tan esinlenildi.
** ENR’nin açıkladığı tam listeye buradan ulaşabilirsiniz.
Gazete Duvar / 24.12.19
