Çanlar FransAfrik’in sonu için çalıyor. 26 Temmuz’da Nijer’deki “askeri darbe hareketi”, 2,3 milyon nüfusuyla küçük ama petrol zengini Gabon’a taşındı. Ülkeyi 50 yıldan fazladır yöneten Bongo ailesiyle birlikte Fransa’ya da bir ay sonra ikinci tokat oldu. Ancak perde arkası ilginç bir resim sunuyor.
Gabon’daki darbe Batı’da, Paris’e altın ve uranyum gibi kaynakların vanasını kapatarak işe koyulan Nijer’deki gibi yankılanmadı. “Wagner teması” da işlenmiyor. Afrika halklarındaki anti-emperyalist hissiyat eşliğinde gidişat henüz meçhul. Ve Thomas Sakkara’dan miras Burkina Faso (namuslu insanların ülkesi) dışında görünümü yeni sömürgecilik karşıtı hareketliliğe yormak zor.
Bongo ailesi
Gabon'da 26 Ağustos’taki seçimlerin ardından hile iddialarıyla belirsizlik yaşanıyordu. Seçim Komisyonu’nun Ali bin Bongo Ondimba’nın üçüncü dönem için yüzde 64 oranıyla kazandığını duyurmasıyla ipler koptu. Gabon ordusu seçim sonuçlarını iptal edip yönetime el koydu. “Gabon halkı adına barışı korumak üzere rejime son verildiği” açıklanırken “sorumsuz ve öngörülemez hükümetin ülkeyi kaosun eşiğine getirdiği” savunuldu.
Ev hapsine alınan Ondimba İngilizce video ile dünyaya ve destekçisi Fransa’ya seslendi; ”Oğlum bir yerde, eşim bir başka yerde” dedi. Ne ki Gabon halkı sokaklarda coşku içerisinde ordunun kurduğu Geçiş ve Kurumların Restorasyonu Komitesi’ne destek veriyor. Petrol zengini ülke GSYİH açısından Afrika’nın en zenginlerinden ama halkın üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
Bongo ailesi Paris’in güçlü desteğiyle 1967’den beri iktidardaydı. Ali Bongo’nun babası Ömer Bongo ülkeyi 2009’a kadar yönetmişti. Fransa, Kanada ve ABD’de bankalardaki milyon dolarları, gayrimenkulleri, Ferrari, Porsche ve Bugattileriyle tanınıyorlar. Askerler devrik liderin evinde bavul ve çantalar içlerinde CFA frangı, dolar ve avro desteleri buldu.
Bu koşullarda Gabon’da Rothschild ailesinin kurduğu çokuluslu madencilik şirketi Eramet faaliyetlerini askıya aldı. ABD’li Carlyle Group’a ait Assala Energy ise petrol üretiminin etkilenmediğini açıkladı.
Batı’dan sesler…
Nijer ile kıyaslanırsa Gabon için Batı’dan güçlü kınama, acil yaptırım çağrısı yahut askeri müdahale tehdidi gelmedi. AB dış politika şefi Josep Borrell’e “Gabon’da darbe oldu. AB ne yapacak?” diye sorulduğunda önce “Ben Nijer’e yaptırım önereceğim” dedi. Gabon diye tekrarlanınca “Evet, duydum” yanıtını verdi. Açıkça geveledi.
Elbette Paris rahatsız. Fransa'nın Libreville’deki üs dâhil 400 askeri var ve madencilik ve petrol sektörlerine de “koruma” sağlamakta. Hükümet sözcüsü Olivier Veran, darbeyi dikkatle izlediklerini söylerken, “seçim sonuçlarına saygı duyulmasına” vurgu yaptı.
Geçiş dönemi lideri, seçkin Cumhuriyet Muhafızları’nın komutanı General Brice Oligui Nguema. Washington, Gabon için Nijer’deki tonundan daha düşük biçimde “anayasal rejime dönme” çağrısı yaptı. Ne ki Nguema’nın ABD ile ilişkileri iyi görünüyor. CIA’nın da soruşturduğu belirtilen Maryland eyaletinde mülk alımı gibi iddialar olsa da…
Eğer, ABD yanlısı bir general Fransız yanlısı bir başkanı devirdiyse ve Avrupa “gık” diyemiyorlarsa, bu Fransa’nın artık Afrika’daki Batı çıkarlarını koruyacak güç görülmediği anlamına gelir.
Amerikan faktörü
Esasen Nijer’de Wagner’e yıkılmaya çalışılan darbede de işin rengi değişti. Batı güdümündeki ECOWAS’ın (Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu) askeri işgal tehditleri söndü gitti. Nijer'in seçilmiş lideri Mohamed Bazoum’u deviren General Abdurrahman Tchiani ile özel güçler komutanı Musa Salaou Barmou dâhil cuntanın ABD ile yakınlığı vurgulanıyor. Intercept’e göre en az beş subay söz konusu. Tchiani de Barmou da askeri eğitimlerini ABD Ulusal Savunma Üniversitesi'nde almış, Fort Bragg, Fort Moore gibi üslerde görev yapmış.
Nijer, Agadez’de istihbarat ve gözetleme üssü ve 1100-4 bin arasında ifade edilen askeri bulunan ABD, durumu kontrol altına aldı. Zaten “darbe” tanımından kaçınmışken, jet hızla eski istihbaratçı Kathleen FitzGibbon'u Niamey'e yeni büyükelçi atadılar.
Ancak “çok kutupluluk” eğilimlerinin güçlendiği bir ortamda “eski” sömürgeci gücün yerini almanın bedelleri olacak. Nitekim Kiev’deki gibi darbe koreografileriyle namlı ABD Dışişleri Müsteşarı Victoria Nuland’ın 7-8 Ağustos’taki Niamey ziyareti, artık sömürgelerin askerlerini eğitmenin yetmeyeceğine işaret. Nuland’ın devrik lider Bazoum ile görüşme talebi reddedildi, darbe lideri Tchiani ile görüşemedi, bunun yerine Barmou ile pazarlık yaptı.
İşe yaramış görünüyor. Nijer'in en üst düzey sivil yetkilisi Ali Lamine Zeine, NY Times’a açıkça Wagner ile çalışma niyetleri olmadığını söylerken, "Nijeryalıları burada görmek istemediğiniz ortaklara itmeyin" mesajı verdi. ABD’nin tutumunu “makul” diye niteledi ama askeri anlaşmaların gözden geçirilmesi zamanının geleceğini belirtti. Buna uranyum ve altını da ekleyin.
Güney Afrikalı bir yetkilinin, Afrika turunda kendilerinden yardım isteyen Nuland’la ilgili "Amerikalılarla çalıştığım 20 yılı aşkın süredir onları hiç bu kadar çaresiz görmemiştim" sözleri de dikkat çekici.
Fransız dekolonizasyonunun yerini ABD’nin neoliberal yeni sömürgeciliği mi alacak, bilmiyoruz. Bir yandan Fransa öfkesiyle birleşen anti-emperyalist damarla Rusya bayrakları sallayan yeni yetişen nesil var. Frankofon olup ABD eğitimiyle mayalanmış elitlerin altındaki zemin kayarken, bu biraz da durumu nasıl yöneteceklerine bağlı.
BirGün / 01.09.23
