AKP-MHP iktidarı kamusal gelirleri sermayeye aktarmaya devam ediyor. Karayolları, köprüler ve havalimanları için müteahhitlere uzun yıllara kadar yayılan garantiler verilirken, elektrikte de benzer bir uygulama 4 yıldan bu yana sürüyor. Emekçiler yüklü elektrik faturalarını ödeyemezken şirketlere üretmedikleri elektrik için bugüne kadar ödenen tutar 9,4 milyar TL oldu.

Avrupa ülkelerinde arz güvenliğini sağlamak amacıyla uygulanan ancak Türkiye'de arz sorunu bulunmamasına karşın 2018'den bu yana yürürlükte olan "Kapasite mekanizması" ödemeleri şirketler için bütçeden karşılıksız ek gelir yolu oldu.

Mevcut üretim tesislerinde bir devre dışı kalma durumu yaşandığında devreye girebilecek nitelikte tesisleri hazır bekletme mantığına dayanan bu sistemde şirketler dönemlik ihalelerle belirleniyor ve beklemeleri karşılığında ödeme yapılıyor. Ancak Sayıştay ve meslek odaları tarafından eleştirilen bu sistem “Atıl durumda olan veya teknik kapasitelerinde üretim yapmakta zorlanan ancak Kapasite Mekanizması uygulaması ile kamudan kaynak aktarılan birçok santralın, gerçek bir ihtiyaç olduğunda, gerçekten devreye girip giremeyeceği, girebilecekse ne kadar süre içinde devreye girebileceği” sorusuna net yanıt vermiyor.

Her adımda yeni kıyak

Nurcan Gökdemir’in BirGün’de yer alan haberine göre, 2018 yılında doğalgaz ve yerli kömür yakan ithal kömür santralları bu ödemeden yararlanmaya başladı. Ödemede öncelik yerli linyit, taş kömürü ve asfaltit santrallarına verildi. Başvuruları kabul edilen özel sektör santrallarına, maliyetleri piyasada oluşan fiyatın altında kalması nedeniyle satış yapamaması veya zarar etmesi durumunda, üretim yapmadıkları veya zararına satış yaptıkları süre için TEİAŞ tarafından ilave ödeme yapılmasının yolu açıldı.

Yönetmelik 2019 yılında değiştirilerek hidroelektrik santrallar kapsam içine alındı, başta ödeme parametreleri olmak üzere şirketler lehine düzenlemeler yapıldı.

Adres değişmiyor

Bu ödemelerden aslan payını alanlar arasında iktidarın gözde müteahhitleri öne çıkıyor. 2022’nin ilk dört ayında teşvik ödemesi yapılan bazı doğalgaz santralları ile ödeme tutarları şöyle:

İzmir Elektrik-İntergen ve ENKA Ortaklığı (84 milyon TL), EnerjiSA (78 milyon TL), Gebze Elektrik -ENKA(74 milyon TL), AKSA (48 milyon TL), Cengiz Enerji (34 milyon TL).

Şirketlere yol verildi

Özel elektrik üreticilerine sağlanan destekler konusunda bir çalışma yapan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Üyesi Orhan Aytaç, “Elektrik üreticisine güzel destekler artarak devam ederken bedelini yurttaş ödüyor” dedi. 1980’li yıllardan bu yana elektrik enerjisi sektörünün özelleştirilmesi ve piyasalaştırılması sürecinde Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret, İşletme Hakkı Devri, Varlık Satışı gibi özelleştirme modelleri uygulandığını, şirketlerin serbest üretici olarak santral yapmasının teşvik edildiğini anımsatan Aytaç, bu süreçte kamu kurumlarının yatırım yapmasının da önüne geçildiğine dikkat çekti.