ABD bugüne kadar Paris İklim Anlaşması, İran ile nükleer anlaşma ve orta menzilli nükleer silahları yasaklayan INF gibi bir dizi uluslararası anlaşmadan çekildi. Şimdi de Açık Semalar Anlaşması’ından (ASA) çekiliyor. ABD Başkanı Donald Trump, birçok anlaşmadan çekilme gerekçesini, genellikle “karşı tarafın sorumluluklarını yerine getirmediği” ve bu nedenle de bazı anlaşmalardan çekilmek zorunda kaldıkları biçiminde ifade ediyordu. Şimdi de aynısını yapıyor.
Askeri faaliyetlerde şeffaflığı teşvik etmek, silah kontrolünü ve diğer anlaşmaları gözlemlemeyi kolaylaştırmak amacıyla silahsız keşif uçuşlarına izin veren ASA, NATO ülkeleri ile Varşova Paktı’nın eski üyelerinden toplam 34 ülke arasında 1992’de imzalanmıştı. “Vancouver’dan Vladivostok’a” karşılıklı askeri gözetim konusunda anlaşma 2002 yılında yürürlüğe girdi.
Trump’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Robert O’Brien perşembe günü Rusya hakkında yaptığı açıklamada, taraf ülkelerin birbirlerinin hava sahasında silahsız gözlem uçuşları yapmasına imkan veren anlaşmanın diğer imzacılar tarafından ihlal edildiğini ileri sürdü ve ABD’nin anlaşmalara artık uymayacağını açıkladı. ASA’dan çekilmeye ilişkin düşüncelerini, “Rusya ile ilişkilerimiz çok iyi ancak Rusya bu anlaşmaya uymuyor. Rusya, sorumluklarını yerine getirene kadar anlaşmadan çekileceğiz ancak bu yeni bir anlaşma yapmak ya da bu anlaşmayı yeniden bir araya getirmek için çok iyi bir fırsat.” sözleriyle ifade etti. Benzer sözleri dünkü açıklamasında Trump da kullandı: “Rusya ile iyi ilişkilerimiz var. Ancak Rusya anlaşmanın kurallarına uymadı. Bu yüzden Rusya anlaşmaya uyana kadar, biz anlaşmadan çekildik.”
Trump yönetiminin açıklamasında Rusya’nın anlaşma kurallarını defalarca ihlal ettiği öne sürüldü. ABD’li üst düzey yetkililer anlaşmadan resmi olarak altı ay içinde çekilineceğini ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın Rusya’nın kurallara uyması ihtimalini de değerlendirdiğini ifade ettiler.
ABD Savunma Bakanlığı sözcüsü, Rusya’nın sözleşmeden doğan yükümlülüklerini “utanmadan” ihlal etmeye devam ettiğini ileri sürdü. Buna örnek olarak, “çok militarize bir bölgede şeffaflığı azaltan” Rusya’nın, Kaliningrad üzerindeki kontrol uçuşlarını sınırlandırdığını ve bunun, Rusya ile Gürcistan arasındaki sınır için de geçerli olduğunu belirtti.
Uzmanlara göre, modern gözetleme uyduları sayesinde uçuşların zaten ABD ordusu için önemi azalmıştı. ABD Dışişleri Bakanlığı, 2016 yılında Açık Semalar Anlaşması’nın “özellikle ABD ile aynı gözetim yeteneklerine sahip olmayan müttefikleri ve ortakları için değerli bilgiler sağladığını” açıklamıştı. Keza Demokratlar da geçtiğimiz yıl ABD hükümetinin anlaşmadan çekileceği konusunda uyarmıştı. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Savunma Bakanı Mark Esper’e gönderdiği bir mektupta, anlaşmadan çekilmenin “Trump yönetiminden Putin’e bir başka hediye” anlamına geldiğini belirtmişti.
Trump’ın kararı konusunda benzer düşünceli Avrupalı meslektaşlarıyla çalışmak isteyen Almanya Federal Dışişleri Bakanı Heiko Maas (SPD), “Rusya’yı sözleşmenin gereklerine tam olarak uymaya, anlaşmaya geri dönmeye çağırıyoruz” dedi. 34 ülkenin imzaladığı ASA’nın uygulanmasında Rusya tarafında çıkarılan “zorluklar”ın anlaşmayı sonlandırmayı haklı göstermediğini de ekledi. Sözleşmenin “Avrupa silah kontrol mimarisinin önemli bir parçası” olduğunu söyleyen Maas, ASA’nın kuzey yarımkürenin neredeyse tamamında güvenlik ve barışa katkıda bulunduğunu vurguladı. Bu nedenle, sözleşmenin devamı için her şeyin yapılması gerektiğini ve bunun için de Avrupalı ortaklarıyla yakın temasta olduğunu ifade etti. Federal Savunma Bakanlığı’na göre, Açık Semalar Anlaşması’nın keşif uçuşları, “güvenlik politikasının zor zamanlarında silahların kontrolü ve güvenin artırılması”na hizmet ediyordu.
Rusya: Trump’ın kararı Avrupa güvenliğine darbe
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, Trump’ın anlaşmayla ilgili iddiasını, “ABD’nin anlaşmadan çekileceğine dair diplomatik kanallar üzerinden resmi bir tebligat veya açıklama Rusya tarafına ulaşmadı. Rusya, kendi yaklaşımını oluşturmak için ABD’nin bu konudaki konumunu netleştirmesini bekliyor.” sözleriyle yanıtladı.
Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Aleksandr Gruşko, “Avrupa özellikle ABD yönetiminin Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması’ndan (INF) çekilmesiyle zayıflamıştı. ABD’nin bu anlaşmadan çekilmesi, Avrupa’nın istikrarına ve askeri güvenliğine yeni bir darbe olacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
Rusya Dışişleri Bakanlığı Silah Kontrol Departmanı Başkanı Vladimir Yermakov ise ABD’nin anlaşmadan çekilmesi halinde “B planı”na sahip olduklarını belirterek, “ABD, kendisini güvenilir bir ortak olarak konumlandırmayı uzun süre önce bıraktı. Bu nedenle ileriye yönelik planlarımızı halihazırda ne tür ortaklara sahip olduğumuzu değerlendirmek durumundayız” ifadelerini kullandı.
