Emek Çalışmaları Topluluğu'nun yayımladığı “2017 İşçi Sınıfı Eylemleri Raporu”na toplam gerçekleşen eylem sayısı önceki yıla göre yaklaşık 1.8 kat arttı. Söz konusu artış, iki ayrı dinamik nedeniyle gerçekleşti: Birincisi aralık ayında MESS (Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası) grubuna bağlı işyerlerinde süren toplu iş sözleşmesi süreci, ikincisi KHK’lerle kamu kurumlarından atılan kamu emekçilerinin farklı illerde gerçekleştirdikleri aylara yayılan eylemler.
Eylemler nasıl gerçekleşti?
Evrensel’den Uğur Zengin’in haberine göre, 2017’de 430 işyeri eylemine 77 bin işçi katıldı. İşyeri temelli eylemlerin yüzde 64’ü basın açıklaması, yüzde 23’ü fiili grev, yüzde 11’i ise kalıcı direniş olarak gerçekleşti. İşyeri temelli eylemlerin yüzde 24’ünde TİS, yüzde 21’inde işten atma, yüzde 14’ünde işteyken ücret gasbı, yüzde 14’ünde KHK’yle işten atma, açığa alma, sürgün nedenleri rol oynadı. Eylem yapılan işyerlerinin yüzde 10’unda ise sendikalaşma çabasının mevcut olduğu kaydedildi.
Rakamlarla…
* İşyeri temelli eylemlerin yüzde 33’ü üretimi durduran ya da yavaşlatan eylemlerdir. Bu oran 2016’ya göre yüzde 4 puanlık bir artış göstermiştir. Özel sektör firmalarının taşeron işçilerinin yaptıkları eylemlerde bu oran yüzde 76’ya çıkmıştır.
* Bu eylemlerin yüzde 49’u hak geliştirme niteliğinde, kalanı ise savunma niteliğindedir. Hak geliştirme oranı özel kadrolu işçilerde yüzde 76’ya çıkarken, memurlarda yüzde 19’a iner.
* Sendikaların örgütlediği işyeri temelli eylem vakası sayılarına baktığımızda 1. sırada 41 vakayla Birleşik Metal-İş, 2. sırada 39 vakayla Türk Metal, 3. sırada 35 vakayla Eğitim Sen gelmektedir.
* Bu eylemlerin yüzde 48’i bir işçi sendikası, yüzde 21’i bir memur sendikası tarafından yapılırken, eylemlerin yüzde 28’i herhangi bir kurumun dahil olmadan gerçekleşmiştir.
2016’da eylem sayısı azalmıştı
Ocak 2015-mayıs 2015 tarihleri arası aylık ortalama 74 eylem yapıldığı kaydedilmişti. 7 Haziran seçimlerinin ardından yaşanan Suruç Katliamı ve tekrar seçim kararıyla beraber eylem sayıları düşmüş, haziran 2015-aralık 2016 tarihleri arası aylık ortalama 39 eylem kaydedilmişti. 15 Temmuz darbe girişimi ve ardından ilan edilen OHAL ile eylem sayıları dibe vurmuştu. Ocak 2017-aralık 2017 döneminde ise eylem sayılarında artış gözlendi. Bu dönemde aylık ortalama 53 eylem gerçekleşti.
En çok basın açıklaması yapıldı
2017’de 430 işyeri temelli vakada 1108 eylem gerçekleştirildi. 430 vakanın yüzde 64’ünde işverene, iş ortağına ya da taşerona yönelik yürüyüş ve basın açıklaması gerçekleştirildi. Bu, vakalarda en sık rastlanan eylem türü oldu. Vakaların yaklaşık dörtte birinde fiili grev eylemi tespit edildi. Vakaların yüzde 27’sinde fiili ya da yasal bir grev gözlendi.
İşçiler bu eylemleri neden yaptı?
Toplu iş sözleşmesinde yaşanan sorunlar yüzde 24 ile en sık rastlanan neden oldu. Sene sonunda MESS (Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası) ile devam eden grup toplu iş sözleşmesi sürecinde 59 farklı işyerinde gerçekleşen kitlesel eylem dalgası, bu sözleşmeyi başat eylem nedeni olarak ilk sıraya taşıdı. İşten atma, işteyken ücret gaspı ve KHK ile işten atma, açığa alma, sürgün de çokça rastlanan eylem nedenleri arasında geldi.
En çok eylem sözleşme için
Eylemlerin yüzde 24 TİS, yüzde 21’i işten atma, yüzde 14’ü işteyken ücret gaspı, yüzde 14’ü KHK ile işten atma, açığa alma sürgün, yüzde 10’u sendikalaşma, yüzde 8’i işçi sağlığı ve iş cinayeti, yüzde 7’si çalışma koşulları, yüzde 5’i düşük ücret, yüzde 5’i tazminat gasbı, yüzde 5’i kalıcı iş ve kadro talebi gerekçeleriyle gerçekleşti. Daraltılmış istihdam gruplarına göre eylem nedenlerine bakıldığında kadrolu işçiler için TİS, taşeron işçiler için işteyken ücret gasbı, memurlar içinse KHK ile işten atma ilk sıradaki eylem nedenleri oldu.
İşçiler TİS eylemine yoğun katıldı
TİS nedeniyle yapılan eylemlerde daha çok 100 ve üzeri sayıda işçinin eyleme katılımı görüldü. En sık rastlanan eylemlerde ikinci sırada yer alan “işten atma” nedeniyle yapılan eylemler daha çok 25 ve altı sayıda işçinin katılımıyla gerçekleşti.
Eylem süresi
2016’da bir hafta ve daha az süren eylem yüzdesi yüzde 83 iken 2017’de bu oran yüzde 68’e düştü. Yani, eylem süresi daha uzun daha çok vaka gerçekleşti. 1 gün ve daha az süren eylemleri yarım gün saydığımızda vaka başına düşen eylem süresi 21.8 gündür. Bu değer 2016 için 10 gün, 2015 için 20 gün olarak kayda geçmişti.
Fiili grev sayısı arttı, üretime yönelik eylem 2015 düzeyine geldi
2017’de işyeri temelli eylem vakalarının yüzde 33’ünde en az bir (resmi ya da fiili) grev gerçekleşti. Fiili grevlerin ortalaması 2.7 gün ve resmi grevlerin ortalaması ise 24.8 gün oldu. Toplam grev süresi ortalaması ise 5.6 olarak hesaplandı. 2016 için bu ortalamalar fiili grev için 3.4 gün, yasal grev için 36.5 gün, genel ortalama içinse 6.9 gündü. Geçen seneye göre grev sayısında artış olmasına rağmen grev süreleri azaldı.
2017’de 430 vakanın 140’ında üretime yönelik özellik gösteren eylem türü gözlendi. Bu oran bir önceki yıla göre 4 puan artarak yüzde 33’e yükseldi ve 2015 ile aynı düzeye geldi. Özel taşeronu içinde üretime yönelik eylem oranları son 3 yılda artan bir yüzde eğilimine sahip. Sendikaların örgütlediği eylemlerin yüzde 77’sinde üretime yönelik eylem yapılmazken, sendikasız işçilerin yaptığı eylemlerin yüzde 45’inde üretime yönelik eylem gerçekleştirildi. Üretime yönelik eylemlerin çoğu inşaat iş kolunda yer aldı.
Hak aradıkları için işten atıldılar
Hak geliştirme eylemleri (Mevcut çalışma koşullarının daha iyiye doğru genişlemesi anlamında kullanılmaktadır) 2017 yılında toplam eylemlerin yüzde 49’unu oluşturdu. Mücadele nedeniyle 1231, sendikalaşma nedeniyle 663 işçi işten atıldı. En çok eylemin yaşandığı iller ise şöyle sıralandı: İstanbul (yüzde 24), İzmir (yüzde 18), Kocaeli (yüzde 11), Ankara (yüzde 8), Bursa (yüzde 8), Tekirdağ (yüzde 4), Mersin (Yüzde 4).
Örgütlenmek için en çok eylemi Cam Keramik-İş yaptı
Bir işçi sendikasının dahil olduğu 215 vakanın 115’inde eylem nedeni olarak sendikalaşma yer aldı. Bir işyerinde sendikalaşma mücadelesi için sendikaların yaptıkları tekil eylem sayılarına göre DİSK/Cam Keramik-İş 23 eylemle ilk sırada yer aldı. Sosyal-İş 20, Enerji-Sen 18, Birleşik Metal-İş ise sendikalaşmak için 14 eylem yaptı.
Hak-İş ve Memur-Sen yine eylemsiz kaldı
En çok eylemi KESK örgütledi. Konfederasyonun örgütlediği eylem oranları ise şöyle KESK yüzde 68, DİSK yüzde 63, Türk-İş yüzde 27, Birleşik Kamu-İş yüzde 7, Bağımsız yüzde 5, Hak-İş yüzde 4, Memur-Sen yüzde 2.
En çok eylem metal işçilerinden
Metal iş kolu 2017’deki eylemlerin dörtte birini oluşturdu. İnşaat ve genel işler ilk üçte yer alan diğer iki iş kolu oldu. Metal ve İnşaat en sık eylem görülen iş kollarından ikisi olmakla beraber, metal sektöründe eyleme katılan işçi sayıları inşaata göre oldukça fazla oldu. İnşaat iş kolunda 1- 25 arası işçinin katıldığı eylemler tespit edilen 51 vakanın yüzde 53’ünü oluşturdu. Metal iş kolunda ise 25’ten fazla işçi katılımına sahip eylem yüzdesi yüzde 80 olarak kaydedildi. İstihdam türlerini yine kadrolu, taşeron, memur kategorileriyle düşünüldüğünde kadrolu işçilerin yer aldıkları eylem vakalarının yarısı metal sektörü içinde gerçekleşti.
Eylemlerin yüzde 48’ini sendikalar örgütledi
Vakaların yarısına yakınında (yüzde 48) bir işçi sendikasının eylemi örgütlediği gözlemlendi. Memur sendikaları vakaların genelinde yüzde 28’lik paya sahip oldu. “Ortaklaşa örgütlenen” vakalarda memur ve işçi sendikaları, eylemi birlikte örgütledi. Bazı vakalarda ise birden fazla kurum yer aldı. 2016 yılında eylemlerin yüzde 72’si bir kurum tarafından örgütlenmişken, 2017 yılında ufak bir değişimle bu oran yüzde 70’e indi. Herhangi bir kurumun dahil olmadığı vakalar ise yüzde 28 oranında kaldı. Sendika dağılımına bakıldığında Birleşik Metal-İş (yüzde 13), Türk-Metal (yüzde 13), Eğitim Sen (yüzde 12) ile ilk 3 sırada yer aldı.
