İktidar, 2023 seçimlerine giden yolda eleştirel haberciliği ve sosyal medyayı idari ve yargı yoluyla sınırlandırmayı sürdürürken, gazeteciler basın kartı ve toplumsal eylemlerin görüntülenmesine karşı çıkarılan polis genelgesi gibi çeşitli antidemokratik uygulamalara karşı özellikle Danıştay kaynaklı çeşitli kazanımlar elde etmeye başladı.

Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde dokuz gazeteci Terörle Mücadele Kanunu (TMK) ve Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında hapse mahkum edilirken, 36 gazeteci beraat etti.

bia Medya Gözlem Raporu, bu olumlu gelişmelerin, Yargıtay’a taşınan Cumhuriyet ve Sözcü gazetelerine dair dosyalar ile halen süren onlarca gazeteci davasında yaygınlığını koruyan hapis tehdidini gölgede bırakamadığını gösteriyor.

214 gazeteciye hapis ve tazminat tehdidi

Rapor, Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde görülen 81 davada en az 214 gazetecinin “örgüt propagandası” ve “örgüt üyeliği” başta olmak üzere 23 farklı suç isnadıyla yargılandığını gözler önüne seriyor. Söz konusu dönemde, en az 62 gazeteci “örgüt üyeliği”, en az 14 gazeteci “örgüt propagandası” yapmak gibi suçlamalarla yüz yüze geldi.  

“Cumhurbaşkanına hakaret”: 22 sanıktan 4’ü mahkum

Rapor döneminde  “Cumhurbaşkanına hakaret” suçlamasıyla (TCK, madde 299) açılan davalarda adı geçen, toplam 102 yıl 8 ay hapis tehdidiyle karşı karşıya kalan gazeteci ve karikatürist sayısı 22 oldu.

Raporda, gazeteci olarak Ahmet Sever, Engin Korkmaz, Ender İmrek, Hasan Cemal, Mehmet Emin Kurnaz, Gökhan Biçici, Deniz Yücel, Kaan Göktaş, Hüseyin Aykol, Reyhan Çapan, Hasan Başak, Kemal Yakut, Yılmaz Odabaşı, Perihan Kaya, Atilla Taş, Rüstem Batum, Hayko Bağdat, Doğan Ergün’ün, karikatürist olarak da Charlie Hebdo dergisinden Julien Serignac, Gerard Biard, Laurent Sourisseau ve çizer ‘Alice’in adları geçiyor. Bu kişilerden Yılmaz Odabaşı, Perihan Kaya ve Doğan Ergün 11 ay 20 gün, Kaan Göktaş ise 2 yıl hapisle cezalandırıldı. Ender İmrek’e açılan soruşturma ise yeniydi. 

Beş saldırıdan biri Muharrem Sarıkaya’dan

Ekim - Kasım -  Aralık 2021 döneminde en az beş gazeteci fiziksel şiddete maruz kaldı. Dokuz haberci, haber ve basın açıklamaları takibi yaparken kolluk kuvvetlerinin engeli, şiddeti ya da tehdidi ile ya da üçüncü kişilerin tehdidiyle karşılaştı. Bir gazetecinin evi polislerce basıldı. Fiziksel saldırılardan birinin failinin, HaberTürk TV temsilcisi Muharrem Sarıkaya’ya ait olması medya hak camiasında yoğun tepkilere neden oldu.

14 gözaltı, tutuklanma sırası “yurttaş gazeteci”de

Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde en az 14 gazeteci gözaltına alındı. Gazetecilerden altısı çeşitli protesto eylemlerini izlerken, üçü haber takibi yaparken, dört gazeteci evi basılarak, bir Suriyeli gazeteci de gündeme taşıdığı haber dolayısıyla gözaltına alındı. Geçtiğimiz yılın aynı döneminde iki Rus olmak üzere sekiz gazeteci gözaltına alınmıştı.

Uzun yıllar dünyanın en çok gazeteci tutuklayan ülkelerden sayılan Türkiye, profesyonel gazeteciler için son üç yıldır adli kontrole yönelirken tutuklanma sırası şimdi de, sokaktaki yurttaşla röportaj yapan yurttaş gazetecilere geldi: Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde sokak röportajı yapan bir yurttaş gazeteci röportaj yaptığı kişiyle birlikte tutuklandı, ardından tahliye edildi.

Üç ayda 554 habere erişim yasağı ve iki yayın yasağı

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sosyal medyayı “dijital faşizm” sözüyle hedef aldığı, diğer iktidar temsilcilerinin de “yabancı fondan yararlanan medya kuruluşları”nı tehdit ettiği geçen yılın son üç ayında Sulh Ceza Hakimlikleri rüşvet, yolsuzluk, usulsüzlük, kayırmacılık, şiddet, cinsel taciz gibi çok geniş konularda verdikleri kararlarla İnternet haber mecralarında çıkan en az 547 habere erişimi “kişilik hakları”nı öne çıkararak engelledi.

Sansürlenen içerikler arasında, gazeteciler Çiğdem Toker, Fatih Polat ve İhsan Çaralan’ın köşe yazıları vardı. Erişim Sağlayıcıları Birliği (ESB) de, en az yedi internet haberine yasak getirdi. Söz konusu üç ayda, biri tarikat yurdunda bir gencin boğazının kesilmesi, bir diğeri de bir kadın katliyle ilgili olmak üzere iki dosyada yayın yasağı getirildi. Bir önceki yılın aynı döneminde 485 online haber bağlantısına erişim engeli getirilmişti.

Son üç ayın tek iyi haberi, İfade Özgürlüğü Derneği‘nin (İFÖD) hukuk ekibinin girişimiyle, Diken haber sitesinin girişimci Fettah Tamince ile ilgili bir haberine verilmiş erişim yasağının kaldırılması oldu. 

“Hakaret”: 39 gazeteciye hapis tehdidi

Rapor döneminde, en az 39 gazetecinin adı “kamu görevlisine hakaret” ve “hakaret” suçlamasıyla açılan ceza davalarında geçti. Toplam 101 yıl 9 ay hapis cezasına atıf yapılan davalardan İsmail Saymaz’a, bianet’ten Evrim Kepenek’e, özgürüz’den Onur Öncü’ye ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Bilal Erdoğan’ın şikayeti üzerine, Cumhuriyet gazetesi Genel Yayın Koordinatörü Serkan Ozan, Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Olcay Büyüktaş Akça, İnternet Sorumlu Haber Müdürü Ozan Yurtoğlu ve muhabir Hazal Ocak hakkında açılan davalar yeniydi. Aynı dönem Cumhuriyet gazetesi yazarı Barış Pehlivan’a hakaret soruşturması başlatıldı.

Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde beş gazeteci ve iki günlük gazete çeşitli finans girişimcisi ve siyasetçinin açtığı toplam 3 milyon 480 bin TL tutarındaki tazminat davalarına konu oldu. Sezgin Baran Korkmaz’ın, Sözcü yazarı, gazeteci Uğur Dündar’a açtığı dava yeniydi. Aynı dönem, AKP Ankara Milletvekili Asuman Erdoğan’ın eşi Fatih Erdoğan ve Pasifik Gayrimenkul Yatırım İnşaat AŞ’nin Cumhuriyet gazetesi ile Cumhuriyet Vakfı Genel Sekreteri ve köşe yazarı Işık Kansu hakkında açtığı 2 milyon TL’lik manevi tazminat davası reddedildi.

Gazetecilerden “cezasızlığa karşı” yoğun mücadele

Rapor döneminde, bianet.org eski muhabiri Beyza Kural’a şiddet uygulayan üç polisin Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararından sonra yargılanmasına devam edildi. Mehmet Altan’ın Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarına rağmen tahliye etmeyen İstanbul 26 ve 27. Ağır Ceza Mahkemesi hâkimlerine açtığı tazminat davası ve Ahmet Şık’ı “İmamın Ordusu” taslak kitabı nedeniyle Mart 2011’de komployla tutukladıkları gerekçesiyle yedi hâkim ve savcının yargılanması da sürdü. Müyesser Yıldız, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’yu, 1 TL’lik tazminat cezasına mahkum etti.

Ankara’da 10 ayrı olayda gazetecilerin görevini yapmasını engelleyen polisler hakkında verilen takipsizlik kararı kaldırıldı. Yeni Çağ gazetesi köşe yazarı Yavuz Selim Demirağ'a saldıranların yargılandığı dava dosyası Ağır Ceza Mahkemesi’ne taşındı.

90’lı yıllarda Uğur Mumcu, Bahriye Üçok, Muammer Aksoy ve Ahmet Taner Kışlalı'nın öldürülmesine ilişkin iki dava Ankara’da hala sonuçlanmış değil. 27 yıl sonra, Özgür Ülke’ye saldırısının emri verenlerden kimse yargılanmıyor.

AYM ve AİHM’den “geç ama önemli” kararlar

Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde, Anayasa Mahkemesi (AYM),  geç de olsa, dokuz başvurudan bir pilot karar oluşturarak, Diken, Gazete Duvar ve Artı Gerçek siteleri dahil bazı haber mecralarında çıkmış haberlere yönelik erişim yasaklarını 8 biner TL’lik tazminatlarla mahkum etti.

Söz konusu dönemde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM),  gazeteci Nazlı Ilıcak’ın tutukluluğu nedeniyle Türkiye’yi ifade özgürlüğü ihlal etmekten 16 bin avro (yaklaşık 260 bin TL) tazminata mahkum etti. Bu dönemde AİHM, Vedat Şorli kararıyla, Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçildiği Ağustos 2014’ten beri bir susturma aracına dönüştürülen “Cumhurbaşkanı’na hakaret” düzenlemesinin anti demokratik özüyle ilgili önemli bir karar verdi.

RTÜK’ten 28 para cezası, 2 kez yayın durdurma

Bu dönemde de Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), iktidara yakın medya kuruluşlarına lehine taraflı davranmakla eleştirildi. Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde haber ve program yayınlarından dolayı TV kuruluşlarına toplam 28 idari para cezası ve 2 kez yayın durdurma cezası verdi. Radyo kuruluşlarına bu dönemde herhangi bir işlem yapılmadı. Kurul, TV kuruluşlarına toplam 5 milyon 469 bin 679 TLidari para cezası verdi.

Dört işyerinde kriz: 58 işsiz gazeteci

Ekim - Kasım - Aralık 2021 döneminde, özellikle Cumhuriyet, Gazete Duvar, Halk TV ve Haber Global’de yönetimlerle yaşanan krizlerin ardından, en az 58 gazeteci, köşe yazarı ve medya çalışanının ya işine son verildi ya da bu kişiler işinden ayrılmaya itildi. Cumhuriyet’ten ayrılan ve 10’u gazete için 20 yıldan fazla bir süre ter döken 24 gazeteci gazeteden ayrılırken “Tek adam yönetimi”ni eleştirdi.

Bir önceki yılın aynı döneminde 187 medya çalışanın işsiz kalmasında Olay TV’nin 25 günlük yayın sonrası kapanmasıyla 180 çalışanına ait sözleşmelerin feshedilmesi temel nedendi.

Sinem Aydınlı, Erol Önderoğlu – Bianet / 10.01.22